W przestrzeni internetowej coraz częściej dochodzi do sytuacji w których ludzie pod wpływem emocji, bądź też dla przyjemności pozwalają sobie na zachowania których w rzeczywistości by nie uczynili. Przestrzeń internetowa nie jest żadnym usprawiedliwieniem dla tego typu zachowań, dlatego też warto być świadomym uprawnień przysługujących osobom pokrzywdzonym takim zachowaniem, a także jego konsekwencji dla osób które się go dopuszczają
- Naruszenie dóbr osobistych w Internecie – definicja dóbr osobistych
- Naruszenie dóbr osobistych w Internecie – kiedy dochodzi do naruszenia dóbr osobistych?
- Naruszenie dóbr osobistych w Internecie – odpowiedzialność cywilna za naruszenie dóbr osobistych
- Naruszenie dóbr osobistych w Internecie – odpowiedzialność karna za naruszenie dóbr osobistych
- Naruszenie dóbr osobistych w Internecie – podsumowanie
Naruszenie dóbr osobistych w Internecie – definicja dóbr osobistych
Dobra osobiste osoby fizycznej i prawnej należą do niezwykle ważnej i istotnej kategorii uregulowanej przepisami różnych gałęzi prawa, których źródłem jest Konstytucja RP.
Pojęcie dóbr osobistych nie zostało jednoznacznie zdefiniowane, a przepisy Kodeksu cywilnego wymieniają jedynie jego przykłady, potwierdzając ponadto, że wszystkie dobra osobiste człowieka pozostają pod szczególną ochroną prawa cywilnego.
Regulacje zawarte w Kodeksie cywilnym nie są klauzulami generalnymi, zawierając jedynie tylko przykładowe wyliczenia dóbr osobistych, do których zaliczają się m.in.:
- zdrowie;
- wolność;
- cześć;
- swoboda sumienia;
- nazwisko lub pseudonim;
- tajemnica korespondencji;
- nietykalność mieszkania;
- twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.
Katalog dóbr osobistych ma charakter otwarty, wobec czego nie możliwości przedstawienia precyzyjnej listy dóbr osobistych.
W piśmiennictwie wskazuje się, że dobrami osobistymi są wartości o charakterze niemajątkowym, wiążącymi się z osobowością człowieka oraz uznanymi powszechnie w społeczeństwie.
Dla istnienia dobra osobistego i uznania, że doszło do jego naruszenia, szczególne znaczenia mają zatem oceny społeczne, a także dokonanie analizy z perspektywy rozsądnego i obiektywnego obserwatora.
Wyraźnego podkreślenia wymaga fakt, iż dobra osobiste podlegające ochronie prawa cywilnego przysługują nie tylko osobom fizycznym, ale także osobom prawnym.
Podobnie jak w przypadku osób fizycznych, katalog dóbr osobistych osób prawnych jest katalogiem otwartym, a przepisy Kodeksu cywilnego nie wymieniają jego przykładów, odsyłając w tej materii do odpowiedniego stosowania przepisów o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych.
Do przykładowego katalogu dóbr osobistych osoby prawnej, zaliczają się m.in.:
- dobre imię/nazwa firmy;
- tajemnica korespondencji;
- nietykalność pomieszczeń i tajemnicy przedsiębiorstwa;
- swoboda działalności;
- prawo do niezakłóconego czerpania zysku z prowadzonej działalności gospodarczej.
Naruszenie dóbr osobistych w Internecie – kiedy dochodzi do naruszenia dóbr osobistych
Zgodnie z regulacjami zawartymi w Kodeksie cywilnym, ten czyje dobro osobiste zostało zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne, a w razie już dokonanego naruszenia może on zażądać od osoby która dopuściła się tego naruszenia określonego zachowania.
Biorąc pod uwagę przedstawione wyżej okoliczności, należy zatem odróżnić pojęcie zagrożenia dobra osobistego, od jego naruszenia.
Dobra osobiste podlegają ochronie prawnej już wtedy, gdy są one zagrożone cudzym działaniem. Zagrożenie dobra osobistego jest stanem w którym zachodzi obawa dokonania jego naruszenia, niezależnie od tego czy w przeszłości doszło już do takiego naruszenia i obecnie zachodzi obawa wznowienia naruszeń, czy też naruszenie to miałoby wystąpić pierwszy raz.
Oznacza to zatem, że sama hipotetyczna tylko możliwość naruszenia dobra osobistego bez skonkretyzowania okoliczności wskazujących na istnienie realnego zagrożenia nie jest wystarczająca, aby możliwym było skorzystanie z przewidzianej przepisami prawnymi ochrony.
Natomiast do naruszenia dobra osobistego dochodzi wówczas, gdy doszło do przekroczenia granicy stanu zagrożenia danego dobra.
Podobnie jak w przypadku pojęcia dobra osobistego, tak samo i pojęcie naruszenia dobra osobistego jest określeniem dynamicznym oraz dotyczącym konkretnych środowisk.
Badanie czy doszło do naruszenia dobra osobistego, będzie zatem polegało na dokonaniu obiektywnej oceny. Ustalenie naruszenia nie jest zatem zależne od wykazania, że sprawca dążył do wywołania określonego skutku polegające na ingerencji w sferę cudzych dóbr osobistych, działał w sposób zawiniony czy w złej wierze.
Należy mieć jednak na uwadze, że w niektórych przypadkach to właśnie powyższe ustalenie umyślnego zachowania po stronie sprawcy, będzie miało determinujące znaczenie przy stwierdzeniu, czy doszło do naruszenia dobra osobistego podlegającego ochronie.
Naruszenie dóbr osobistych może przybrać bardzo różnorodną postać i w dużej mierze zależy zarówno od zachowania sprawcy, jak również i interesu osobistego chronionego przez konkretne dobro. Przykładem zachowań prowadzących do naruszenia dóbr osobistych są m.in.:
- w przypadku czci – pisemne lub ustne wypowiedzi, obraźliwe gesty;
- w przypadku wizerunku – zniekształcanie go lub rozpowszechnianie;
- w przypadku zdrowia – uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia.
Pomimo tego, że regulacje zawarte w Kodeksie cywilnym mówią o działaniu naruszyciela, to przyjmuje się, że do naruszenia może dojść także w razie zaniechania określonego działania, czyli zachowania biernego, jeżeli po stronie osoby której zarzuca się naruszenie dobra osobistego istniał obowiązek podjęcia określonego zachowania, czemu nie uczyniła zadość.
Przykładem naruszenia dobra osobistego poprzez zaniechanie jest nieusunięcie przez administratora serwisu internetowego obraźliwe wpisu.
Naruszenie dóbr osobistych w Internecie – odpowiedzialność cywilna za naruszenie dóbr osobistych
Przepisy Kodeksu cywilnego konkretyzują wyrażoną w nim zasadę pozostawania dóbr osobistych pod szczególną ochroną prawa cywilnego. Roszczenia które przysługują osobie której dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszone podzielić można na roszczenia o charakterze niemajątkowym i majątkowym.
Do kategorii roszczeń o charakterze niemajątkowym zaliczają się:
- roszczenie o zaniechanie;
- roszczenie o dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.
Natomiast do kategorii roszczeń o charakterze majątkowym zaliczają się:
- roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne;
- roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej na cel społeczny;
- roszczenie o odszkodowanie.
Powstanie roszczeń o charakterze niemajątkowym ma charakter obiektywny tzn. jest niezależne od winy, dobre wiary sprawcy lub jego świadomości.
Roszczenia niemajątkowe przysługują już w razie zagrożenia dobra osobistego cudzym działaniem, a nie dopiero w razie naruszenia takiego dobra. Pojawienie się stanu zagrożenia jest równoznaczne z wystąpieniem skutku uzasadniającego udzielenie ochrony prawnej.
W przypadku roszczeń majątkowych specyfiką tych środków jest występowanie niemajątkowego charakteru doznanego uszczerbku przez osobę uprawnioną, np. w postaci krzywdy rozumianej jako ból fizyczny i cierpienie psychiczne, którego skutki mają zostać usunięte za pośrednictwem środków o charakterze materialnym.
Istotną kwestią jest to, że roszczenia niematerialne i materialne mogą być dochodzone kumulatywnie, z tym jednak zastrzeżeniem, że ta sama krzywda nie może być dwukrotnie kompensowana.
Naruszenie dóbr osobistych w Internecie – odpowiedzialność karna za naruszenie dóbr osobistych
Odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych na gruncie prawa cywilnego jest niezależna od odpowiedzialności karnej.
Nie ma zatem żadnych przeciwwskazań, aby jednocześnie dochodzić praw przysługujących osobie której dobro osobiste zostało naruszone zarówno na gruncie postępowania cywilnego, jak również i karnego.
W przypadku przepisów prawa karnego, do najczęstszych naruszeń dóbr osobistych dochodzi w razie popełnienia przestępstwa:
- zniesławienia;
- zniewagi;
- naruszenia nietykalności cielesnej.
Przestępstwo zniesławienia określane także w literaturze i orzecznictwie jako pomówienie, polega na przypisaniu przez sprawcę innemu podmiotowy negatywnie ocenianych właściwości lub postępowania, co może prowadzić do jego poniżenia w opinii publicznej bądź też narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.
Istotą przestępstwa zniewagi jest zachowanie które według kulturowo i społecznie aprobowanych ocen stanowi wyraz pogardy, uwłaczania czci drugiego człowieka. W skrócie polega ono na ubliżeniu komuś, obraźliwym zachowaniu się wobec drugiej osoby.
Natomiast do naruszenia nietykalności cielesnej dochodzi w każdym przypadku dokonania czynności oddziałujących na ciało drugiej osoby, które nie są przez nią akceptowane. Celem penalizacji takiego zachowania jest zagwarantowanie ochrony jaka przysługuje każdej osobie fizycznej w zakresie prawa do zachowania integralności osobistej.
Naruszenie dóbr osobistych w Internecie – podsumowanie
Podsumowując zaprezentowane rozważania, w pierwszej kolejności należy wyraźnie zaznaczyć, że pojęcie dóbr osobistych nie zostało w sposób jednoznaczny i dokładny określone. Katalog dóbr osobistych wymieniony w przepisach Kodeksu cywilnego ma charakter wyłącznie przykładowy i pomocniczy oraz pozostaje on otwarty – co uznać należy za w pełni uzasadnione biorąc pod uwagę nieustannie zmieniający się świat.
Po drugie, dobra osobiste przysługują zarówno osobom fizycznym, jak i prawnym, czego konsekwencją jest występowanie szerokiego wachlarza podmiotów których dobra osobiste mogą zostać naruszone poprzez określone zachowanie.
Po trzecie, do naruszenia dóbr osobistych może dojść w najróżniejszy sposób, a ocena czy do takiego naruszenia doszło, czy też nie, w dużej mierze uzależniona jest od kontekstu sytuacyjnego.
Odnosząc się natomiast do myśli przewodniej niniejszego artykułu, czyli kwestii naruszenia dóbr osobistych w Internecie wskazać należy, za osoba która dopuszcza się zachowania odpowiadającego opisanym wyżej przesłankom, naraża się na poniesienie negatywnych konsekwencji.
W zależności od charakteru i rozmiaru dokonanego naruszenia należy mieć na uwadze, że dobra osobiste podlegają ochronie udzielonej zarówno przez przepisy prawa cywilnego, jak i prawa karnego.
Jest to równoznaczne z tym, że prócz odpowiedzialności cywilnej, osoba dopuszczająca się takiego naruszenia może ponieść również odpowiedzialność karną, której konsekwencje mogą być bardzo poważne.
Dodatkowo, panujące w powszechnej opinii przekonanie o anonimowości w przestrzeni internetowej w dzisiejszych czasach nie zasługuje na żadną aprobatę, albowiem odpowiednie służby posiadają skuteczne narzędzia umożliwiające im identyfikacje i ustalenie tożsamości osoby która dopuściła się zachowania realizującego znamiona naruszenia dóbr osobistych.
Należy zatem wyraźnie podkreślić, że osoba która dopuszcza się takiego zachowania musi liczyć się z możliwością poniesienia negatywnych konsekwencji zarówno w sferze odpowiedzialności cywilnej, jak i karnej. Natomiast osobie pokrzywdzonej przysługuje szereg uprawnień z których może skorzystać i w dużej mierze to od niej zależy, z których uprawnień będzie chciała w danym przypadku skorzystać.
W dobie dzisiejszego hejtu i niewybrednych komentarzy w przestrzeni internetowej, każdy przejaw nieodpowiedzialnego i krzywdzącego drugą osobę zachowania, winien prowadzić do podjęcia natychmiastowej i stanowczej reakcji, czego skutkiem może być zapobieżenie wystąpienia podobnej sytuacji w przyszłości.
Jeżeli przekazane informacje były dla Ciebie pomocne, będę wdzięczny za pozostawienie śladu w postaci polubienia (Facebook/Google) oraz/lub udostępnienia artykułu.
Powyższe, utwierdzi mnie w przekonaniu, że taka działalności z mojej strony jest przydatna i wartościowa, a także skutecznie zmotywuje do dalszego tworzenia tego rodzaju treści.
W razie wystąpienia problemów natury prawnej serdecznie zapraszam do kontaktu – jestem przekonany, że wiedza, doświadczenie i narzędzia którymi dysponuję zagwarantują znalezienie satysfakcjonującego i skutecznego sposobu na jego rozwiązanie.
Z poważaniem,
adw. Kamil Kijowski
Niniejsza publikacja ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny oraz stanowi prywatny pogląd autora na opisywane zagadnienie, zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym w dniu publikacji. Nie stanowi ona porady prawnej, wykładni prawa, a także jej następstwem nie jest powstanie stosunku zobowiązaniowego na linii klient-adwokat. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody związane z zastosowaniem lub brakiem zastosowania się do informacji wskazanych w publikacji.