Co do zasady człowiek żyje w przekonaniu, że w trakcie życia ureguluje wszystkie swoje zobowiązania, tak aby po śmierci nie obciążać tym najbliższych. Niekiedy jednak, na skutek nieoczekiwanych wydarzeń w spadku pozostawia się długi. Sposobem umożliwiającym spadkobiercom na skuteczne uniknięcie odpowiedzialności z tego tytułu jest instytucja odrzucenia spadku.
- Odrzucenie spadku – definicja spadku
- Odrzucenie spadku – definicja odrzucenia spadku
- Odrzucenie spadku – skutki odrzucenia spadku
- Odrzucenie spadku – termin do odrzucenia spadku
- Odrzucenie spadku – skutki upływu terminu do odrzuceniu spadku
- Odrzucenie spadku – jak skutecznie odrzucić spadek?
- Odrzucenie spadku – podsumowanie
Odrzucenie spadku – definicja spadku
Powszechnie przyjmuje się, że spadek jest to ogół cywilnoprawnych i majątkowych praw oraz obowiązków przysługujących spadkodawcy w chwili jego śmierci.
Spadek stanowi masę majątkową do której wchodzą prawa i obowiązki zaliczane do spadku zgodnie z regułami prawa spadkowego i która jest przedmiotem dziedziczenia przez spadkobierców.
Chwilą otwarcia spadku jest śmierć spadkodawcy, z kolei spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia.
Powołanie do spadku może wynikać z ustawy albo z testamentu. Wskazać należy, że powołanie do dziedziczenia z testamentu ma pierwszeństwo przed powołaniem z ustawy.
Powyższe jest wyrazem akceptacji jednej z podstawowych zasad prawa spadkowego, jaką jest zasada prymatu woli spadkodawcy w dysponowaniu swoim majątkiem na wypadek śmierci.
Dziedziczenie ustawowe następuje wówczas, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy z mocy testamentu, albo gdy żadna z osób które powołane zostały w testamencie, nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. W takim wypadku zasady dziedziczenia określają przepisy Kodeksu cywilnego.
Odrzucenie spadku – definicja odrzucenia spadku
W niektórych przypadkach moment otwarcia spadku jest równoznaczny z pojawieniem się dużego problemu dla spadkobierców. Może się bowiem okazać, że pozostawiony przez spadkodawcę spadek jest obarczony licznymi długami, których wartość przekracza wartość pozostawionych aktywów.
Sytuacja taka generuje poważny problem, albowiem to spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe.
Jak wskazano już wyżej, spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia. Nabycie to nie ma jednak charakteru definitywnego, albowiem przepisy Kodeksu cywilnego przyznają spadkobiercy prawo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Odrzucenie spadku jest równoznaczne z rezygnacją ze spadku z mocą od daty jego otwarcia. Oznacza to, że osoba odrzucająca spadek na skutek złożonego przez siebie oświadczenia woli nie nabywa żadnych aktywów ani pasywów składających się na spadek.
Odrzucenie spadku – skutki odrzucenia spadku
Odrzucenie spadku powoduje powstanie fikcji prawnej zgodnie z którą przyjmuje się, że spadkobierca który odrzucił spadek jest wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył w ogóle jego otwarcia.
W zależności od charakteru dziedziczenia, tj. czy miało ono charakter ustawowy czy testamentowy, stosowanie powyższej fikcji daje odmienne rezultaty.
W przypadku dziedziczenia ustawowego, odrzucenie spadku przed spadkobiercę powoduje, że w jego miejsce wchodzą osoby powołane do dziedziczenia w dalszej kolejności, które dziedziczyłyby spadek w wypadku śmierci odrzucającego przed otwarciem spadku.
Natomiast gdy do dziedziczenia spadku dochodzi na skutek dziedziczenia testamentowego, to w pierwszej kolejności w miejsce odrzucającego spadkobiercy wchodzi spadkobierca podstawiony, a w razie braku podstawienia, stosuje się instytucję przyrostu (w razie wielości spadkobierców testamentowych).
Jeżeli spadek został odrzucony przez spadkobiercę testamentowego, a brak jest spadkobiercy podstawionego, to do dziedziczenia powołani są wówczas spadkobiercy ustawowi.
Należy jednak podkreślić, że nie zawsze odrzucenie spadku będzie skuteczne. Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują, że gdy następstwem odrzucenia spadku przez spadkobiercę jest pokrzywdzenie jego wierzycieli, to każdy z nich, jeżeli ich wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać żeby odrzucenie spadku uznane zostało za bezskuteczne w stosunku do niego.
Dochodzenie powyższego uprawnienia przez wierzycieli nie jest jednak nieograniczone w czasie. Uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne można żądać w terminie 6 miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu, lecz nie później niż przed upływem 3 lat od odrzucenia spadku.
Odrzucenie spadku – termin do odrzucenia spadku
Oświadczenie o odrzuceniu spadku może zostać złożone w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania.
Powyższy termin ma zastosowanie zarówno względem spadkobiercy ustawowego, jak i testamentowego, jak również ma charakter terminu zawitego prawa materialnego.
Jest to równoznaczne z tym, że nie podlega on przywróceniu, a założenie oświadczenia o odrzuceniu po jego upływie nie wywołuje żadnych skutków prawnych.
Termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku biegnie od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania, co oznacza że dla każdego spadkobiercy moment ten może przypaść w innej chwili.
Wyraźnego podkreślenia wymaga fakt, że skuteczne oświadczenie o odrzuceniu spadku może złożyć tylko osoba która w danym momencie jest powołana do spadku.
Powyższe uprawnienie nie przysługuje zatem potencjalnemu spadkobiercy, tj. osobie która zostałaby powołana do spadku w miejsce innego spadkobiercy. Złożone przez nią oświadczenie o odrzuceniu spadku w chwili w której tytuł jej powołania nie uległ jeszcze zmaterializowaniu – jest bezskuteczne.
Odrzucenie spadku – skutki upływu terminu do odrzucenia spadku
Jak wskazane zostało już wyżej, 6-cio miesięczny termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku jest terminem zawitym, co skutkuje brakiem możliwości jego przywrócenia.
Ustalenie, że przedmiotowe oświadczenie złożone zostało po terminie sprawia, że jest ono traktowane jako nieważne i nie wywołuje tym samym przewidzianych prawem skutków.
Oznacza to zatem, że uchybienie ustawowemu terminowi prowadzi do sytuacji w której pomimo wyraźnego wyrażenia woli spadkobiercy w przedmiocie odrzucenia spadku, jednak po upływie przewidzianego do tego terminu, przyjmuje on spadek.
Ponadto, zgodnie z ogólną regułą dowodową wyrażoną w Kodeksie cywilnym, to na spadkobiercy ciąży obowiązek udowodnienia, że termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku został przez niego w danych okolicznościach zachowany.
Wskazać także należy, że brak jakiegokolwiek oświadczenia spadkobiercy w ustawowym terminie jest równoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Tak więc, uchybienie przewidzianemu prawem terminowi polegające zarówno na niezłożeniu oświadczenia o odrzuceniu spadku, jak również złożenia takiego oświadczenia jednakże nie zachowując wyznaczonego do tego terminu, prowadzi do przyjęcia fikcji prawnej polegającej na uznaniu, że spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Odrzucenie spadku – jak skutecznie odrzucić spadek?
Biorąc pod uwagę przedstawione wyżej okoliczności, pojawia się zatem pytanie jak skutecznie odrzucić spadek aby nie przyjąć długów spadkowych?
W pierwszej kolejności najważniejszą kwestią jest ustalenie momentu który należy traktować jako chwila dowiedzenia się o tytule swojego powołania. Jest to okoliczność kluczowa dla skutecznego odrzucenia spadku, albowiem od tej chwili swój bieg rozpoczyna 6-cio miesięczny termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Kolejnym krokiem jest złożenie przedmiotowego oświadczenia, które musi jednak zostać złożone zarówno w odpowiedni sposób, jak i w przewidzianej przepisami prawa formie.
Po pierwsze, nie może zostać złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Naruszenie tego zakazu skutkuje jego nieważnością.
Po drugie, nie może być odwołane. Raz złożone oświadczenie prowadzi do wystąpienie definitywnych skutków w odniesieniu do dziedziczonego po danym spadkodawcy spadku.
Po trzecie, powinno być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Złożone w ten sposób oświadczenie jest następnie przesyłane do sądu spadku.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku może być także złożone na etapie postępowania sądowego w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku, jak również przed notariuszem w trakcie sporządzania protokołu do aktu poświadczenia dziedziczenia.
Po czwarte, powinno zostać złożone ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku może zostać złożone przez pełnomocnika, aczkolwiek w takim wypadku pełnomocnictwo, pod rygorem nieważności, powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym, jak również jego treść w sposób wyraźny i jednoznaczny powinna wskazywać na umocowanie do odrzucenia spadku w imieniu konkretnego mocodawcy.
Bardzo ważną kwestią jest to, że oświadczenie o odrzuceniu spadku nie może zostać złożone samodzielnie przez osoby niemające zdolności do czynności prawnych, bądź też mające tylko ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Ma to szczególne znaczenie w przypadku dzieci.
Bardzo często następstwem odrzucenia spadku jest wejście w krąg osób powołanych do dziedziczenia zstępnych osoby odrzucającej.
Gdy zstępnym jest osoba pełnoletnia, to może ona samodzielnie złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Sytuacja komplikuje się wówczas, gdy zstępnym jest małoletnie dziecko nie posiadające zdolności do czynności prawnych, bądź też posiadające ograniczoną zdolność do czynności prawnych.
W takim wypadku, w jego imieniu spadek odrzucają jego wstępni – w tym wypadku rodzice.
Nie jest to jednak takie proste, albowiem w pierwszej kolejności muszą oni uzyskać zgodę sądu opiekuńczego na złożenie takiego oświadczenia. Brak uzyskania zezwolenia skutkuje nieważnością złożonego w imieniu dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku i przyjęciu przez nie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Odrzucenie spadku – podsumowanie
Podsumowując zaprezentowane wyżej rozważania należy wskazać, że dziedziczenie spadku obarczonego licznymi długami nie musi prowadzić do przyjęcia odpowiedzialności za nie i konieczności ich uregulowania.
Przepisy Kodeksu cywilnego przyznają spadkobiercy prawo do podjęcia decyzji czy chce on dany spadek przyjąć, czy też go odrzucić.
W sytuacji gdy spadkobierca nie chce dziedziczyć spadku z długami, może on go odrzucić i zwolnić się z odpowiedzialności za nie.
Należ jednak pamiętać, że aby odrzucenie spadku było skuteczne należy zastosować się do określonych przepisami prawa cywilnego zasad i reguł, bowiem uchybienie im może prowadzić do wystąpienia poważnych i negatywnych konsekwencji.
Odrzucenie spadku będzie skuteczne wówczas gdy:
- zostanie złożone w terminie 6-ciu miesięcy od dnia w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania;
- nie będzie złożone pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu;
- zostanie złożone przed notariuszem albo przed sądem;
- zostanie złożone na piśmie albo ustnie do protokołu;
- w przypadku składania oświadczenia w imieniu zstępnych, przed jego złożeniem uzyskana zostanie zgoda sądu opiekuńczego.
Uczynienie zadość powyższym zasadom będzie prowadziło do uznania złożonego oświadczenia o odrzuceniu spadku za skuteczne, i tym samym zwolnienia się z odpowiedzialności za długi spadkowe.
Jeżeli przekazane informacje były dla Ciebie pomocne, będę wdzięczny za pozostawienie śladu w postaci polubienia (Facebook/Google) oraz/lub udostępnienia artykułu.
Powyższe, utwierdzi mnie w przekonaniu, że taka działalności z mojej strony jest przydatna i wartościowa, a także skutecznie zmotywuje do dalszego tworzenia tego rodzaju treści.
W razie wystąpienia problemów natury prawnej serdecznie zapraszam do kontaktu – jestem przekonany, że wiedza, doświadczenie i narzędzia którymi dysponuję zagwarantują znalezienie satysfakcjonującego i skutecznego sposobu na jego rozwiązanie.
Z poważaniem,
adw. Kamil Kijowski.
Niniejsza publikacja ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny oraz stanowi prywatny pogląd autora na opisywane zagadnienie, zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym w dniu publikacji. Nie stanowi ona porady prawnej, wykładni prawa, a także jej następstwem nie jest powstanie stosunku zobowiązaniowego na linii klient-adwokat. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody związane z zastosowaniem lub brakiem zastosowania się do informacji wskazanych w publikacji.