Powszechnie pojęcie zadatku i zaliczki używane są zamiennie, albowiem panuje przekonanie, że odnoszą się one do tego samego zagadnienia. W rzeczywistości są to jednak dwie odrębne instytucje prawne, które nakładają na strony umowy zdecydowanie odmienne uprawnienia, a ponadto wiążą się również z innymi konsekwencjami w razie niedochowania jej postanowień.
- Zadatek a zaliczka – definicja zadatku
- Zadatek a zaliczka – definicja zaliczki
- Zadatek a zaliczka – różnice i podobieństwa
- Zadatek a zaliczka – podsumowanie
Zadatek a zaliczka – definicja zadatku
Instytucja prawna jaką jest zadatek została uregulowana w przepisach Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej: „KC”).
Zgodnie z treścią art. 394 § 1 KC – w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
Zadatek, należy zatem do kategorii dodatkowych postanowień umownych, których celem jest wzbogacenie jej podstawowej treści.
Podstawową funkcją zadatku jest funkcja ochronna. Jego uwzględnienie w treści umowy ma na celu zwiększenie prawdopodobieństwa, że zawarta umowa zostanie wykonania zgodnie z jej treścią.
Zadatek pełni również funkcję kompensacyjną, albowiem stanowi on swego rodzaju zabezpieczenie wierzyciela w razie niewykonania umowy przez dłużnika.
Należy jednak wyraźnie podkreślić, że zadatek nie zastępuje, jak również i nie wyłącza roszczenia odszkodowawczego przysługującego wierzycielowi w razie niewykonania umowy przez dłużnika.
Przedmiotem zadatku może być określona kwota pieniężna oraz rzecz [1].
W razie wykonania umowy, co do zasady, zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go wręczyła.
Zadatek a zaliczka – definicja zaliczki
W przeciwieństwie do pojęcia zadatku, pojęcie zaliczki nie zostało wprost uregulowane w przepisach KC.
Podejmując się próby kompleksowego zdefiniowania tego pojęcia, w pierwszej kolejności należy odwołać się do dwóch definicji znajdujących się w Słowniku języka polskiego PWN, a mianowicie definicji „przedpłaty” i „zaliczki„.
Przedpłata definiowana jest jako – określona suma pieniędzy, stanowiąca część ceny towaru, wpłacana z góry w celu uzyskania gwarancji jego zakupu w określonym terminie.
Z kolei zaliczka w myśl definicji wskazanej w ww. słowniku to – część należności wpłacana lub wypłacana z góry na poczet tej należności.
W świetle powyższych definicji, zaliczkę uznać należy zatem za – umówioną przez strony umowy wzajemnej kwotę, którą jedna z nich wręcza drugiej jako część należności za konkretną usługę lub towar stanowiących przedmiot zawartej umowy na etapie poprzedzającym jej ostateczną realizację.
Zaliczką jest zatem określona kwota pieniężną, którą jedna ze stron stosunku prawnego przekazuje drugiej stronie, jako częściowa forma zapłaty przeznaczonej na poczet zawartej umowy.
W sytuacji w której zawarta umowa dochodzi skutku, wpłacona zaliczka staje się częścią składową umówionej przez strony kwoty.
W przeciwieństwie do zadatku, zaliczka może przybrać tylko i wyłącznie postać określonej kwoty pieniężnej.
Zadatek a zaliczka – różnice i podobieństwa
Jeżeli chodzi o kwestię podobieństw jakie występują pomiędzy zadatkiem i zaliczką, to najważniejszą jest skutek który wywołuje ich wniesienie.
W razie wykonania umowy zarówno zadatek, jak i zaliczka zostają zaliczone na poczet świadczenia strony, która je dała.
W tym miejscu podobieństwa się jednak kończą, a zaczynają różnice których charakter jest istotny, albowiem nakładają one zarówno odrębne obowiązki na strony, jak również i wywołują odmienne konsekwencje prawne.
Pierwsza różnica przejawia się w formie którą mogą przybrać zadatek i zaliczka.
Zaliczka może zostać wniesiona wyłącznie w formie kwoty pieniężnej, z kolei zadatkiem może być także określona rzecz.
Następnie, mając na uwadze dyspozycję art. 394 § 1 KC, przekazując drugiej stronie konkretne świadczenie z zamiarem aby było ono traktowane jako zadatek, kwestia ta musi zostać precyzyjnie i jednoznacznie wskazana w treści umowy.
Powyższe jest niezbędne, albowiem brak takiego określenia, w szczególności gdy przekazywane świadczenie przybiera formę pieniężną, będzie traktowane jako zaliczka i nie będą miały do niego zastosowania przepisy regulujące kwestię zadatku.
Kolejnym istotnym aspektem na który należy zwrócić szczególną uwagę to moment wręczenia zadatku.
Z treści art. 394 § 1 KC jednoznacznie wynika, że zadatek powinien zostać wręczony w chwili zawarcia umowy.
Nie chodzi tutaj o dosłowne rozumienie tego sformułowania, ale o zachowanie ścisłego związku czasowego z chwilą zawarcia umowy.
W sytuacji w której do wręczenia zadatku drugiej stronie w formie pieniężnej dojdzie w okresie późniejszym, który znacząco odbiegał będzie od chwili zawarcia umowy, to wręczona tak kwota zostanie potraktowana jako zaliczka, i tym samym uregulowania odnoszące się do instytucji zadatku nie będą miały zastosowania.
Następna istotna różnica występuje na płaszczyźnie konsekwencji prawnych w razie niewykonania umowy.
W przypadku zadatku, w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga z nich może bez wyznaczenia dodatkowego terminu od umowy odstąpić, i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go wręczyła, żądać sumy dwukrotnie wyższej.
Warto jednak zaznaczyć, że aby doszło do materializacji powyższych uprawnień, to warunkiem koniecznym który musi wystąpić jest niewykonanie umowy na skutek okoliczności za które odpowiedzialność ponosi wyłącznie druga strona.
Powyższe potwierdza treść art. 394 § 3 KC który wskazuje, że – w razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
Umowne zastrzeżenie zadatku uchyla stosowanie reguły przewidzianej w art. 491 KC, która nakazuje wyznaczenie stronie pozostającej w zwłoce ze spełnieniem świadczenia, dodatkowego terminu do jego spełnienia, pod rygorem odstąpienia od umowy.
Jeżeli chodzi natomiast o zaliczkę, to w razie niewykonania umowy zawsze podlega ona zwrotowi.
W przypadku zaliczki, należy mieć jednak na uwadze przytoczony wyżej art. 491 KC, albowiem ze względu na brak precyzyjnego uregulowania tej instytucji w przepisach Kodeksu cywilnego, zastosowanie do niej odnajdują przepisy regulujące kwestię umów wzajemnych.
Zadatek a zaliczka – podsumowanie
Podsumowując zaprezentowane rozważania należy stwierdzić, że instytucje prawne jakimi są zadatek i zaliczka choć na pozór wydaję się bardzo podobne, to mają jednak odmienne zastosowanie.
W przeciwieństwie do instytucji zadatku, instytucja zaliczka nie została wprost uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego, w konsekwencji czego zastosowanie do niej odnajdują odmienne regulacje prawne.
Należy wskazać, że każda z nich nakłada na strony umowy inne uprawnienia i obowiązki, co także wiąże się z odmiennymi konsekwencjami prawnymi, które stają się szczególnie widoczne w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron.
Kolejnym aspektem na który warto zwrócić uwagę są pełnione przez nie funkcje. W przypadku instytucji zadatku katalog ten jest zdecydowanie szerszy, co ma bezpośrednie przełożenie na wyższy stopień ochrony stron umowy.
Podejmując zatem decyzję o uwzględnieniu w treści zawieranej umowy zapisów odnoszących się do instytucji zadatku lub zaliczki, należy podejść do tej kwestii w sposób sumienny i kompleksowy oraz drobiazgowo zadbać o wszystkie szczegóły i detale.
Z perspektywy stron umowy, powyższe uznać należy za konieczne i niezbędne, albowiem biorąc pod uwagę zdecydowanie odmienny charakter oby dwu instytucji prawnych, brak właściwego uregulowania kwestii z nimi związanych, bądź też ich błędne uregulowanie może doprowadzić do poniesienia przez jedną ze stron umowy daleko idących negatywnych konsekwencji, w szczególności gdy druga strona stosunku prawnego będzie postępowała nieuczciwie i nierzetelnie.
[1] zob. A. Olejniczak [w:] System Prawa Prywatnego, t. 5, red. K. Osajda, 2020, s. 1216.
Jeżeli przekazane informacje były dla Ciebie pomocne, będę wdzięczny za pozostawienie śladu w postaci polubienia (Facebook/Google) oraz/lub udostępnienia artykułu.
Powyższe, utwierdzi mnie w przekonaniu, że taka działalności z mojej strony jest przydatna i wartościowa, a także skutecznie zmotywuje do dalszego tworzenia tego rodzaju treści.
W razie wystąpienia problemów natury prawnej serdecznie zapraszam do kontaktu – jestem przekonany, że wiedza, doświadczenie i narzędzia którymi dysponuję zagwarantują znalezienie i skutecznego sposobu na jego rozwiązanie.
Z poważaniem,
adw. Kamil Kijowski.
Niniejsza publikacja ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny oraz stanowi prywatny pogląd autora na opisywane zagadnienie, zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym w dniu publikacji. Nie stanowi ona porady prawnej, wykładni prawa, a także jej następstwem nie jest powstanie stosunku zobowiązaniowego na linii klient-adwokat. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody związane z zastosowaniem lub brakiem zastosowania się do informacji wskazanych w publikacji.