W przeważającej większości przypadków zawarcie małżeństwa jest równoznaczne z powstaniem pomiędzy małżonkami wspólności majątkowej. Co do zasady, każdy z małżonków jest uprawniony do samodzielnego zarządzania wspólnym majątkiem, jednakże w niektórych przypadkach konieczne jest uzyskanie zgody drugiego małżonka. Jej brak może prowadzić do daleko idących negatywnych konsekwencji.
- Dokonanie czynności prawnej a zgoda małżonka – wspólność majątkowa a wyrażenie zgody na dokonanie czynności prawnej
- Dokonanie czynności prawnej a zgoda małżonka – katalog czynności prawnych wymagających uzyskania zgody małżonka
- Dokonanie czynności prawnej a zgoda małżonka – konsekwencje dokonania czynności prawnej bez zgody małżonka
- Dokonanie czynności prawnej a zgoda małżonka – podsumowanie
Dokonanie czynności prawnej a zgoda małżonka – wspólność majątkowa a wyrażenie zgody na dokonanie czynności prawnej
Zgodnie z treścią art. 31 § 1 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: KRiO) – z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny).
Każdy z małżonków może co do zasady samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, w związku z czym w przypadku wspólności majątkowej podstawową regułą jest reguła swobodnego zarządu majątkiem wspólnym małżonków.
Reguła ta doznaje jednak pewnych ograniczeń, które uregulowane zostały w art. 37 KRiO. Przepis ten zawiera bowiem katalog czynności prawnych dla których dokonania konieczne jest wyrażenia przez drugiego z małżonków zgody.
Dyspozycja art. 37 KRiO nie wskazuje formy, w jakiej przedmiotowa zgoda powinna być wyrażona.
Zastosowanie w tym wypadku odnajdują ogólne przepisy Kodeksu cywilnego, określające formę wymaganą dla danej czynności prawnej, co do której wymagana jest zgoda.
Wyrażenie zgody na dokonanie czynności prawnej przez małżonka możliwe jest zarówno przed dokonaniem czynności, jak również i w trakcie jej dokonywania, aczkolwiek dotyczy to wyłącznie tzw. czynności prawnych jednostronnych.
Artykuł 37 § 2 KRiO dopuszcza również możliwość potwierdzenia zawarcia umowy przez małżonka, który nie uczestniczył w jej zawieraniu, także po jej zawarciu.
Powyższe potwierdzenie odnosi się tylko i wyłącznie do umów, wobec czego nie ma ono zastosowania do wskazanych wyżej jednostronnych czynności prawnych.
Zgoda wyrażona przez małżonka jest traktowana jako zgoda osoby trzeciej. Taka konstrukcja prawna sprawia, że małżonek wyrażający zgodę nie staje się stroną czynności prawnej, ale od udzielenia przez niego zgody uzależnione jest osiągnięcie konkretnego celu.
Dokonanie czynności prawnej a zgoda małżonka – katalog czynności prawnych wymagających uzyskania zgody małżonka
Czynności prawne wymagające uzyskania zgody małżonka zostały enumeratywnie wymienione w art. 37 § 1 KRiO.
Zgodnie z jego treścią, do katalogu tego zaliczają się:
- dokonanie czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzące do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
- dokonanie czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
- dokonanie czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
- dokonanie darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
Katalog wymieniony w art. 37 § 1 KRiO ma charakter zamknięty. Wymienione w tym przepisie czynności dotyczą składników majątku wspólnego cechujących się znaczną wartością oraz mających istotne znaczenie dla podstaw materialnego funkcjonowania rodziny.
Przykładem czynności prawnej dla dokonania której konieczne jest uzyskanie zgody małżonka jest oddanie osobie trzeciej do używania lokalu stanowiącego odrębną własność (np. najem).
W związku z powyższym, gdy właścicielami mieszkania są oboje małżonkowie, wynajęcie go przez jednego z nich wymaga uzyskania zgody drugiego.
Brak takiej zgody może doprowadzić do sytuacji, w której zawarta umowa najmu zostanie uznana za nieważną, w związku z czym drugiemu małżonkowi przysługiwać będzie prawo do dochodzenia roszczeń z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości.
Dokonanie czynności prawnej a zgoda małżonka – konsekwencje dokonania czynności prawnej bez zgody małżonka
Konsekwencje braku wyrażenia zgody na dokonanie czynności prawnej przez małżonka mają charakter odmienny i uzależnione są od charakteru czynności prawnej.
Jak wskazane zostało już wyżej, dyspozycja art. 37 KRiO dokonuje rozróżnienia na czynności prawne o charakterze jednostronnym i umowy.
Zgodnie z art. 37 § 2 KRiO – ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka.
Zawarcie umowy bez zgody małżonka jest zatem dotknięte tzw. bezskutecznością zawieszoną.
W momencie potwierdzenia umowy przez małżonka, staje się ona ważna od chwili jej zawarcia, natomiast brak takiego potwierdzenia powoduje jej bezwzględną nieważność.
Dyspozycja art. 37 § 3 KRiO umożliwia drugiej stronie umowy wyznaczenie małżonkowi odpowiedniego terminu do potwierdzenia umowy.
Przepisy nie określają terminu koniecznego do potwierdzenia umowy, w związku z czym jej potwierdzenie możliwe jest także i po upływie znacznego okresu czasu.
Brak potwierdzenia umowy w wyznaczonym terminie jest równoznaczny z nieważnością umowy od chwili jej zawarcia.
Najpoważniejsze konsekwencje dotyczą jednak braku potwierdzenia jednostronnej czynności prawnej.
Zgodnie z treścią art. 37 § 4 KRiO – jednostronna czynności prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna.
Powyższe oznacza, że dokonanie czynności prawnej sprzecznej z art. 37 § 4 KRiO jest bezwzględnie nieważne i nie ma w takim przypadku możliwości potwierdzenia tej czynności przez drugiego małżonka w terminie późniejszym (tak jak jest to możliwe w przypadku umów).
Należy również zwrócić uwagę, iż brak uzyskania zgody małżonka na dokonanie jednostronnej czynności prawnej lub zawarcie umowy nie prowadzi tylko do nieważności tej czynności prawnej lub umowy, ale może także skutkować powstaniem po stronie tego małżonka odpowiedzialności odszkodowawczej.
Dokonanie czynności prawnej a zgoda małżonka – podsumowanie
Podsumowując zaprezentowane rozważania należy wskazać, że reguła swobodnego zarządu majątkiem wspólnym w przypadku wspólności majątkowej, doznaje pewnych ograniczeń które to ograniczenia zostały wprost uregulowane w przepisach KRiO.
Art. 37 § 1 KRiO zawiera zamknięty katalog czynności prawnych wymagających uzyskania zgody drugiego małżonka.
Niezależnie jednak od tego, czy dokonana czynności prawna ma charakter jednostronnej czynności prawnej czy też umowy, brak zgody wyrażonej przez drugiego z małżonków jest równoznaczny z bezwzględną nieważnością takiej czynności prawnej od samego początku.
Powyższe, może doprowadzić do powstania daleko idących negatywnych konsekwencji nie tylko dla drugiej strony czynności prawnej, ale także i samego małżonka który dokonał czynności prawnej bez wymaganej zgody drugiego z małżonków, albowiem jej nieważność może skutkować powstaniem po jego stronie odpowiedzialności odszkodowawczej.
Dodatkowo, należy także zwrócić uwagę, że brak zgody wyrażonej przez drugiego z małżonków ma także wpływ na uprawienia potencjalnego wierzyciela, który w takim wypadku posiada ograniczone możliwości zaspokojenia przysługujących mu roszczeń.
Jeżeli przekazane informacje były dla Ciebie pomocne, będę wdzięczny za pozostawienie śladu w postaci polubienia (Facebook/Google) oraz/lub udostępnienia artykułu.
Powyższe, utwierdzi mnie w przekonaniu, że taka działalności z mojej strony jest przydatna i wartościowa, a także skutecznie zmotywuje do dalszego tworzenia tego rodzaju treści.
W razie wystąpienia problemów natury prawnej serdecznie zapraszam do kontaktu – jestem przekonany, że wiedza, doświadczenie i narzędzia którymi dysponuję zagwarantują znalezienie i skutecznego sposobu na jego rozwiązanie.
Z poważaniem,
adw. Kamil Kijowski.
Niniejsza publikacja ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny oraz stanowi prywatny pogląd autora na opisywane zagadnienie, zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym w dniu publikacji. Nie stanowi ona porady prawnej, wykładni prawa, a także jej następstwem nie jest powstanie stosunku zobowiązaniowego na linii klient-adwokat. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody związane z zastosowaniem lub brakiem zastosowania się do informacji wskazanych w publikacji.