Testament jest skutecznym środkiem umożliwiającym wyrażenie ostatniej woli. Dzięki niemu osoba która go sporządziła może rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci. Testament jest zatem uzewnętrznieniem woli zmarłego ukazującym komu i w jakiej części ma przypaść należący do niego spadek, po jego śmierci. Przepisy prawa cywilnego określają jednak ściśle zasady którymi należy kierować się przy sporządzaniu testamentu, a niedostosowanie się do nich może skutkować uznaniem testamentu za nieważny.
- Jak napisać testament, aby był ważny – definicja testamentu
- Jak napisać testament, aby był ważny – rodzaje testamentów
- Jak napisać testament, aby był ważny – elementy konieczne dla ważności testamentu
- Jak napisać testament, aby był ważny – przesłanki nieważności testamentu
- Jak napisać testament, aby był ważny – podsumowanie
Jak napisać testament, aby był ważny – definicja testamentu
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego (dalej k.c.), testament jest jedyną czynnością prawną, umożliwiającą rozporządzenie swym majątkiem na wypadek śmierci.
Pojęcie testamentu występuje w dwóch znaczeniach, jako czynność prawna (znaczenie podstawowe) oraz dokumentu obejmującego oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy.
W znaczeniu podstawowym, testament jest jednostronną czynnością prawną, nieskierowaną do określonego adresata, o charakterze osobistym, dokonana w formie szczególnej, odwołalna i zawierająca rozrządzenia spadkodawcy dokonane na wypadek śmierci (mortis causa).
Testament rozumiany jako czynność prawna charakteryzuje się zatem następującymi cechami:
- jednostronnością;
- osobistością;
- formalizmem;
- odwołalnością w każdym czasie;
- skutecznością dopiero z chwilą otwarcia spadku.
Naczelną zasadą prawa spadkowego jest zasada swobody testowania. Zgodnie z nią osoba fizyczna ma prawnie zagwarantowaną możliwość swobodnego dysponowania swoim majątkiem, także na wypadek śmierci.
Oświadczenie woli może zostać uznane za testament wyłącznie wówczas, gdy cechuje je tzw. wola testowania (animus testandi), opierająca się na świadomości i zamiarze uregulowania losów majątku po śmierci.
Wola testowania oznacza zatem, że składający oświadczenie woli ma świadomość, iż sporządzony przez niego dokument jest testamentem o określonej treści.
Testament jest czynnością prawną mortis causa co oznacza, że staje się on skuteczny dopiero z chwilą otwarcia spadku i do tego czasu nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Jego sporządzenie nie prowadzi zatem do żadnych zmian w majątku testatora i dalej może on swobodnie nim rozporządzać.
Kolejną cechą testamentu jest jego odwołalność, co wynika z powyższej okoliczności. Spadkodawca może zatem do czasu swojej śmierci skutecznie zmieniać jego treść, a w ostateczności także go odwołać.
Testament jest czynnością prawną o wysokim stopniu sformalizowania. Przepisy k.c. ściśle określają jego wymogi formalne i mają one charakter bezwzględnie obowiązujący. Skutkiem takiego stanu rzeczy jest to, że wadliwie sporządzony testament jest nieważny i nie może on zostać konwalidowany.
W rozumieniu dokumentowym, testamentem jest wyłącznie oryginał. Odpis testamentu, niezależnie od techniki w jakiej został sporządzony nie jest testamentem. Reguła ta nie dotyczy testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego, bowiem wypisy takiego testamentu mają moc prawną oryginału.
Treść testamentu zawiera różnorakie rozrządzenia. Pojęcia tego nie należy jednak utożsamiać z pojęciem rozporządzenia, albowiem w tym wypadku testament nie jest czynnością rozporządzającą z uwagi na swoją odroczoną w czasie skuteczność.
Należy także wskazać, że przepisy k.c. nie ograniczają spadkodawcy do możliwości skutecznego sporządzenia wyłącznie jednego testamentu. Mając jednak na uwadze fakt, że ważność testamentu stanowi przedmiot oceny dokonywanej przede wszystkim w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, wszystkie sporządzone testamenty wymagają kwalifikacji prawnej i oceny z punktu widzenia ich ważności i skuteczności, pozwalających na ustalenie ostatecznej woli spadkodawcy.
Jak napisać testament, aby był ważny – rodzaje testamentów
Przepisy Kodeksu cywilnego rozróżniają dwa rodzaje testamentów: zwykłe i szczególne.
Testamenty zwykłe co do zasady mogą być sporządzone w każdym czasie i jeżeli nie zostały one odwołane, to stanowią trwały wyraz woli testatora wyznaczając tym samym określony porządek dziedziczenia.
W przypadku testamentów szczególnych możliwość ich sporządzenia uzależniona jest od wystąpienia konkretnych i wyjątkowych okoliczności, uzasadniających ich sporządzenie. Ich charakter szczególny ma wpływ także na ich moc prawną, która jest w tym wypadku ograniczona czasowo.
Do kategorii testamentów zwykłych zaliczają się:
- testament holograficzny;
- testament notarialny;
- testament alograficzny.
Natomiast testamentami szczególnymi są:
- testament ustny;
- testament podróżny;
- testamenty wojskowe.
Jak napisać testament, aby był ważny – elementy konieczne dla ważności testamentu
Najpopularniejszą i najpowszechniejszą formą testamentu jest testament holograficzny, dlatego też niniejsze opracowanie odnosi się właśnie do tej formy testamentu.
Zgodnie z treścią art. 949 § 1 k.c.: „spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą„.
Wskazany wyżej przepis reguluje zatem ustawowe wymagania testamentu holograficznego które muszą zostać spełnione aby mógł on zostać uznany za ważny. Wymaganiami tymi są:
- własnoręczne spisanie;
- sygnowanie własnoręcznym podpisem osoby która go sporządziła;
- opatrzenie datą.
Dwie pierwsze przesłanki mają charakter absolutnie konieczny. Brak trzeciej, czyli opatrzenia testamentu datą nie zawsze musi być tożsamy z jego bezwzględną nieważnością.
Testament holograficzny musi być sporządzony w całości pismem ręcznym testatora. Obowiązek własnoręczności wyklucza zatem możliwość spisania tego testamentu przez osobę trzecią.
Testament holograficzny może zostać sporządzony w dowolnym języku. Osoba która go sporządziła może zatem posłużyć się językiem obcym, jednakże przez wzgląd na przesłankę woli testowania, język ten powinien być jej znany.
Pomimo dużego formalizmu, testament nie musi zostać zatytułowany i jednoznacznie określony mianem testamentu, gdyż o jego charakterze prawnym zawsze rozstrzygać będzie zawarta w nim treść.
Testament może zostać sporządzony na więcej niż jednej kartce papieru, jednakże warunkiem koniecznym jest w takim wypadku istnienie pomiędzy nimi więzi przestrzennej (np. numeracja stron, ten sam materiał) oraz intelektualnej (np. kontynuacja wywodu).
Testament musi zostać podpisany. Przepisy k.c. nie zawierają definicji podpisu, jednakże powinien on być sporządzony w takiej formie aby możliwym było jednoznaczne zidentyfikowanie osoby która go złożyła.
Podpis powinien być własnoręczny. Oznacza to, że powinien on pochodzić od osoby która sporządziła testament. Spadkodawca musi złożyć podpis osobiście i nikt nie może go w tym wyręczyć.
Ostatnim elementem mającym wpływ na ważność testamentu jest wskazanie daty jego sporządzenia.
Powyższa reguła została jednak złagodzona dyspozycją art. 949 § 2 k.c. który zawiera wyjątek wskazując, że brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Data sporządzenia testamentu odgrywa istotną rolę przy ocenianiu jego ważności, jak również dokonywania wykładani ostatniej woli testatora która została w nim wyrażona.
Data może być umiejscowiona w dowolnej części testamentu. Nie ma też znaczenia w jaki sposób została ona określona, tj. czy jest to data kalendarzowa z podaniem dnia miesiąca i roku, czy wskazana jej w sposób opisowy.
Najistotniejszą kwestią jest w tym wypadku takie sprecyzowanie daty, które umożliwi skuteczne ustalenie momentu sporządzenia testamentu, co pozwoli określić czy osoba testująca w chwili jego sporządzania miała zdolność testowania oraz uściślić ewentualną kolejność następujących po sobie testamentów (gdyby doszło do takiej sytuacji).
Jak napisać testament, aby był ważny – przesłanki nieważności testamentu
Testament holograficzny może zostać sporządzony wyłącznie przez osobę umiejącą i mogąca pisać oraz czytać. Umiejętności te mają charakter niezbędny i konieczny, albowiem testator musi mieć możliwość weryfikacji tego, czy zapisane przez niego oświadczenie faktycznie odpowiada jego zamiarowi i woli.
Nieważny będzie zatem testament holograficzny sporządzony przez:
- osobę niewidomą;
- osobę niepotrafiącą czytać i pisać, która tylko skopiowała przedłożoną jej przez osobę trzecią treść;
- osobę trzecią.
Ponadto, wyłączona jest możliwość posługiwania się jakimikolwiek urządzeniami utrwalającymi pismo w sposób mechaniczny. Testament nie może być zatem sporządzony na maszynie do pisania, czy też w formie wydruku komputerowego, nawet wtedy gdy czynności te będą wykonane przez testatora osobiście.
Warto zaznaczyć, że cech własnoręczności nie posiada pismo Braille’a. Skutkuje to nieważnością testamentu holograficznego sporządzonego w takiej formie.
Przesłankę własnoręczności spełniają wyłącznie oryginalne znaki pisarskie. Za pismo własnoręczne nie może zatem zostać uznany dokument odtworzony np. za pomocą kalki, ksero, skanera czy faksu. Sporządzony w takiej formie testament, podobnie jak wyżej, będzie nieważny.
Powyższej przesłanki własnoręczności nie spełnia także wykorzystanie tzw. zastępczych form podpisu jak np. tuszowego odcisku palca czy innych metod mechanicznego podpisu.
Podpis musi składać się z liter, w związku z czym umieszczenie np. pojedynczego znaku nie spełni tego wymogu.
Podobnie będzie w przypadku podpisu całkowicie nieczytelnego uniemożliwiającego jednoznaczną identyfikacji testatora.
Podpis powinien zostać umieszczony bezpośrednio pod tekstem testamentu. Umieszczenie go w innym miejscu może rodzić ryzyko uznania rozrządzeń znajdujących się pod nim za nieważne.
Podpis musi zostać złożony przez testatora. Złożenie go przez osobę trzecią, nawet za zgodą testatora i jego przyzwoleniem jest niedopuszczalne i będzie skutkowało uznaniem testamentu za nieważny.
Dopuszczalne jest w tym wypadku jedynie skorzystanie z pomocy osoby trzeciej przy składaniu podpisu, która to pomoc może polegać np. na podtrzymywaniu ręki celem złożenia czytelnego podpisu, jednakże pod warunkiem sprawowania przez testatora pełnej kontroli na aktem sygnowania testamentu swoim podpisem.
W przypadku przesłanki umieszczenia daty na testamencie, nie spełnia jej podanie daty sprzecznej, niepełnej, a także nieprawdziwej.
Na co została zwrócona uwaga już wyżej, brak daty w testamencie nie pociąga za sobą automatycznie jego nieważności, jeżeli jego treść nie wywołuje żadnych wątpliwości co do zdolności testatora do testowania, treści testamentu oraz wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Powyższe wątpliwości mogą w praktyce w ogóle nie wystąpić, przez co niedatowany testament będzie ważny.
W doktrynie, jak i orzecznictwie utrwalony jest pogląd zgodnie z którym, w razie istnienia wątpliwości o których mowa w art. 949 § 2 k.c., brak daty na testamencie własnoręcznym pociąga za sobą jego nieważność tylko wtedy, gdy postępowanie sądowe nie doprowadzi do ich usunięcia.
Obecność przekreśleń i dopisków na testamencie jest dopuszczalna i nie powoduje automatycznej jego nieważności.
W przypadku przekreśleń, części takie traktuje się jakby nie zostały nigdy napisane.
Dopiski natomiast uznane zostaną za skuteczne jeżeli testator opatrzy je np. swoim podpisem, ujawniając tym samym wolę dokonania takiej zmiany.
Brak powyższego potwierdzenia skutkuje uznaniem takich dopisków, ale także i przekreśleń za nieważne, co może finalnie doprowadzić do nieważności całego testamentu, jeżeli z okoliczności będzie wynikać, że bez tych poprawek spadkodawca nie dokonałby takich rozrządzeń swoim majątkiem jakie wskazane zostały w treści testamentu.
Jak napisać testament, aby był ważny – podsumowanie
Podsumowując zaprezentowane rozważania wskazać należy, że pomimo tego, że testament holograficzny jest podstawą formą testamentu, a jego forma nie należy do zbytnio skomplikowanych, to niezachowanie określonych reguł i zasad przy jego sporządzaniu może doprowadzić do uznania go za nieważny.
Przepisy określające reguły i zasady sporządzania testamentu holograficznego mają charakter bezwzględnie obowiązujący, a wymagania formalne zastrzeżone są pod rygorem nieważności, przez co nie mogą one zostać naprawione żadną inną czynnością.
Sporządzenie testamentu wbrew tym zasadom skutkuje jego bezwzględną nieważnością, w następstwie czego ostatnia wola spadkodawcy nie zostanie spełniona.
Decydując się zatem na sporządzenie testamentu, należy w pierwszej kolejności dokładnie zapoznać się wymaganiami które należy spełnić aby testament mógł zostać uznany za ważny. Dzięki temu po śmierci testatora i ujawnieniu jego ostatniej woli nie dojdzie do sytuacji w której wyrażona w nim treść zostanie w jakikolwiek sposób zakwestionowana.
Jeżeli przekazane informacje były dla Ciebie pomocne, będę wdzięczny za pozostawienie śladu w postaci polubienia (Facebook/Google) oraz/lub udostępnienia artykułu.
Powyższe, utwierdzi mnie w przekonaniu, że taka działalności z mojej strony jest przydatna i wartościowa, a także skutecznie zmotywuje do dalszego tworzenia tego rodzaju treści.
W razie wystąpienia problemów natury prawnej serdecznie zapraszam do kontaktu – jestem przekonany, że wiedza, doświadczenie i narzędzia którymi dysponuję zagwarantują znalezienie satysfakcjonującego i skutecznego sposobu na jego rozwiązanie.
Z poważaniem,
adw. Kamil Kijowski.
Niniejsza publikacja ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny oraz stanowi prywatny pogląd autora na opisywane zagadnienie, zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym w dniu publikacji. Nie stanowi ona porady prawnej, wykładni prawa, a także jej następstwem nie jest powstanie stosunku zobowiązaniowego na linii klient-adwokat. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody związane z zastosowaniem lub brakiem zastosowania się do informacji wskazanych w publikacji.