Nie zawsze zawarcie umowy o pracę i odprowadzenie z tego tytułu należnych składek może być podstawą do otrzymywania świadczeń w razie choroby lub ciąży i macierzyństwa.

• Ubezpieczenia społeczne – podleganie ubezpieczeniom społecznym przez pracownika
• Ubezpieczenia społeczne – podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
• Ubezpieczenia społeczne – możliwość kwestionowania przez ZUS podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
• Ubezpieczenia społeczne – odwołanie od decyzji ZUS
• Ubezpieczenia społeczne – podsumowanie

---

Ubezpieczenia społeczne – podleganie ubezpieczeniom społecznym przez pracownika

Zgodnie z Ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, ubezpieczenia społeczne obejmują:

• ubezpieczenie emerytalne;
• ubezpieczenia rentowe;
• ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa – zwane potocznie ubezpieczeniem chorobowym;
• ubezpieczenie z tytuły wypadków przy pracy i chorób zawodowych – zwane potocznie ubezpieczeniem wypadkowym.

Celem powyższych ubezpieczeń jest zapewnienie bezpieczeństwa osobom, które w razie wystąpienia sytuacji trwałych lub przejściowych (np. choroba, kalectwo, ciąża) uniemożliwiających im wykonywanie pracy, nie są w stanie skutecznie pozyskiwać środków finansowych potrzebnych do zapewnienia utrzymania.

Warunkiem koniecznym uprawniającym do korzystania z określonych świadczeń jest jednak podleganie ubezpieczeniom społecznym.

Kwestię zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym reguluje wspomniana już wyżej ustawa – uzależnione są one jednak od sytuacji w której znajduje się konkretna osoba.

W przypadku pracownika, czyli zgodnie z zapisami ustawy osoby pozostającej w stosunku pracy – podlega on obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnym, rentowym, chorobowemu oraz wypadkowemu.

Ubezpieczenia społeczne – podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne

Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe jest przychód w rozumieniu Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – czyli przychód wynikający ze stosunku pracy.

Następnie, podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe pracownika stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

Ujmując powyższe kwestie w sposób ogólny – podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla pracownika jest otrzymywanego przez niego wynagrodzenie, czyli tzw. wynagrodzenie brutto.

W praktyce oznacza to, że kwota ta nie jest narzucona odgórnie i wynika z wysokości wynagrodzenia uzgodnionego pomiędzy stronami stosunku pracy, a więc pracownikiem i pracodawcą.

Zgodnie z zapisami ustawy o ubezpieczeniach społecznych składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz chorobowe za ubezpieczonych będących pracownikami, obliczają, rozliczają i przekazują co miesiąc do ZUS w całości płatnicy składek.

Ubezpieczenia społeczne – możliwość kwestionowania przez ZUS podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne

Biorąc pod uwagę treść przepisów ustawy o ubezpieczeniach społecznych, które w sposób jednoznaczny określają co stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w przypadku pracownika, pojawia się pytanie – czy ZUS może kwestionować zarówno tą podstawę, jak również sam fakt objęcia pracownika obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi z tytułu zawartej umowy o pracę?

Odpowiedź na powyższe pytanie niestety, ale jest twierdząca.

Powszechną praktyką organu rentowego jest kwestionowanie wskazanych wyżej okoliczności zwłaszcza w sytuacji, w której pracownik w niedługim czasie od podjęcia zatrudnienia, czy też zwiększenia otrzymywanego wynagrodzenia składa wniosek o wypłatę świadczeń z tytułu choroby, czy w przypadku kobiet – ciąży.

Gdy ZUS poweźmie uzasadnione podejrzenie co do zasadności wysokości odprowadzonych składek, przeprowadza postępowanie którego celem jest ustalenie czy osoba zatrudniona w ogóle świadczyła pracę, a jeżeli tak, to czy świadczona przez nią praca odpowiadała wskazanemu w treści umowy stanowisku i wynikającemu z tego zakresowi obowiązków.

W dużej liczbie przypadków postępowanie kończy się wydaniem decyzji w której ZUS albo stwierdza, że osoba wskazana do ubezpieczenia społecznego nie podlega mu z uwagi na brak świadczenia pracy, albo też, że wysokość odprowadzonych składek jest niezgodna z rzeczywistością i ustala ten wymiar w innej wysokości – wyższej lub niższej.

Niekorzystna decyzja organu rentowego jest bardzo dużym problemem zarówno dla pracownika, jak i pracodawcy.

W sytuacji gdy ZUS stwierdzi brak podstaw do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, pracownik nie może liczyć na wypłatę określonego świadczenia.

Natomiast w drugiej sytuacji, gdy wartość podstawy wymiaru składek zostanie określona przez organ rentowy odmiennie niż zadeklarowana przez pracodawcę, to jeśli została ona zmniejszona, obrazując to na przykładzie pracownicy będącej na zwolnieniu lekarskim z powodu ciąży – będzie ona otrzymywała mniejsze świadczenia. Z kolei, gdy kwota ta zostanie powiększona, to pracodawca będzie zobowiązany do uregulowania zaległych należności.

W orzecznictwie panuje powszechny pogląd, że strony umowy o pracę mogą dowolnie ustalać wzajemne stosunki prawne i układać relacje, jednak zasada swobody zawierania umów doznaje ograniczenia w sytuacji, w której zawarcie postanowień umownych prowadzi do obejścia obowiązujących przepisów prawa, do nadużycia prawa, jego naruszenia, czy wreszcie naruszenia zasad sprawiedliwości społecznej. Treść lub cel stosunku prawnego nie mogą sprzeciwiać się właściwości (naturze) tego stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Z drugiej jednak strony z utrwalonego orzecznictwa wynika, iż organ rentowy może co do zasady kwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zamierzającej do obejścia prawa.

W ramach art. 41 ust. 12 i 13 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych możliwe jest zanegowanie przez ZUS – bez jednoczesnej ingerencji w treść umowy i bez zastępowania stron stosunku pracy w kształtowaniu pracowniczych uprawnień płacowych – wysokości ustalonego przez strony wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne – jeżeli okoliczności sprawy wskazują, iż zostało ono wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa.

Uprawnienie to wynika z założenia, że na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych umowa o pracę wywołuje nie tylko bezpośrednie, dotyczące wprost wzajemnych relacji między pracownikiem a pracodawcą, ale także kształtuje prawno-publiczny stosunek ubezpieczenia społecznego, określa wysokość składki, a w konsekwencji prowadzi do uzyskania odpowiednich świadczeń. Alimentacyjny charakter tych świadczeń oraz zasada solidaryzmu ubezpieczonych, na której oparty jest system ubezpieczeń społecznych wymagają, żeby płaca – stanowiąca podstawę wymiaru składki – nie była ustalana ponad granicę płacy słusznej, sprawiedliwej i zapewniającej godziwe utrzymanie oraz żeby rażąco nie przewyższała nakładu pracy, a w konsekwencji żeby składka nie przekładała się na świadczenie w kwocie nienależnej (por. wyrok SA w Białymstoku z dnia 24 lutego 2021 r., III AUa 632/20, LEX nr 3160147).

Ubezpieczenia społeczne – odwołanie od decyzji ZUS

Decyzja wydana przez ZUS w omawianym zakresie nie jest ostateczna i istnieje możliwość odwołania się od niej.

Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego odwołanie od decyzji organu rentowego wnosi się na piśmie do organu, który wydał decyzję lub do protokołu sporządzonego przez ten organ – w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji.

Sądem właściwym do rozpoznania tego rodzaju sprawy jest sąd okręgowy w którego obszarze właściwości ma miejsce zamieszkania albo siedzibę strona odwołująca się od decyzji wydanej przez organ rentowy.

W razie wniesienie odwołania organ rentowy ma dwie możliwości:

• jeżeli uzna odwołanie za zasadne, może zmienić lub uchylić zaskarżoną decyzję – w takim przypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu;
• jeżeli stwierdzi brak podstaw do uznania odwołania – niezwłocznie przekazuje je wraz z aktami sprawy do sądu.

Z uwagi na fakt, że w razie wniesienia odwołania pomiędzy stronami zawisłego sporu nie ma możliwości postawienia znaku równości, ustawodawca zdecydował się na zwolnienie od kosztów sądowych osoby wnoszące odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Wniesienie odwołania jestem zatem wolne od opłat, natomiast konieczność uiszczenia opłaty pojawia się dopiero na etapie wniesienia ewentualnego środka zaskarżenia, którego kwota jest w takim wypadku równa opłacie podstawowej w wysokości 30 zł.

Ubezpieczenia społeczne – podsumowanie

Podsumowując zaprezentowane rozważania wyraźnie zaznaczyć należy, że samo zatrudnienie na podstawie umowy o pracę oraz odprowadzanie z tego tytułu należnych składek na ubezpieczenia społeczne nie jest równoznaczne z zagwarantowanym prawem do możliwości skorzystania z określonych świadczeń.

Jak wskazane zostało wyżej, ZUS ma możliwość kwestionowania zarówno podstawy wymiaru składek odprowadzanych na ubezpieczenia społeczne, jak również samego faktu objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi.

Powyższa praktyka niestety, ale jest dość powszechnie stosowana przez organ rentowy zwłaszcza w sytuacji podjęcia zatrudnienia w okresie ciąży, czy też występowania krótkiego okresu pomiędzy zatrudnieniem a przejściem np. na zwolnienie lekarskie.

Wydanie niekorzystnej decyzji przez organ rentowy może nieść daleko idące negatywne konsekwencje zarówno dla pracownika, jak i pracodawcy. Nie jest ona jednak ostateczna i istnieje możliwość zakwestionowania stanowiska zaprezentowanego w decyzji poprzez złożenie odwołania do sądu.

Należy jednak podkreślić, że odwołanie ma w takim przypadku charakter pozwu, wobec czego powinno ono odpowiadać przepisom Kodeksu postępowania cywilnego.

Ponadto, biorąc pod uwagę fakt, że odwołanie rozpatrywane jest przez sąd w oparciu o przepisy Kodeksu postępowania cywilnego oraz Kodeksu cywilnego, to swoje zastosowanie odnajduje w tym przypadku w szczególności art. 6 k.c. zgodnie z którym ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne.

Podejmując zatem decyzję o wniesieniu odwołania należy dobrze przygotować się do batalii z organem rentowym, bowiem to na stronie wnoszącej odwołanie ciążyć będzie obowiązek wykazania wszystkich okoliczności świadczących o tym, że wydana przez ZUS decyzja jest błędna i niezgodna z rzeczywistym stanem rzeczy.

---

Jeżeli przekazane informacje były dla Ciebie pomocne, będę wdzięczny za pozostawienie śladu w postaci polubienia (Facebook/Google) oraz/lub udostępnienia artykułu.

Powyższe, utwierdzi mnie w przekonaniu, że taka działalność z mojej strony jest przydatna i wartościowa, a także skutecznie zmotywuje do dalszego tworzenia tego rodzaju treści.

W razie wystąpienia problemów natury prawnej serdecznie zapraszam do kontaktu – jestem przekonany, że wiedza, doświadczenie i narzędzia którymi dysponuję zagwarantują znalezienie satysfakcjonującego i skutecznego sposobu na jego rozwiązanie.

Z poważaniem,

adw. Kamil Kijowski

• Facebook
• Google

Niniejsza publikacja ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny oraz stanowi prywatny pogląd autora na opisywane zagadnienie, zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym w dniu publikacji. Nie stanowi ona porady prawnej, wykładni prawa, a także jej następstwem nie jest powstanie stosunku zobowiązaniowego na linii klient-adwokat. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody związane z zastosowaniem lub brakiem zastosowania się do informacji wskazanych w publikacji.