Likwidacja szkody komunikacyjnej z ubezpieczenia OC nie należy do kategorii spraw przyjemnych i prostych. Pomimo ustawowo nałożonych na zakłady ubezpieczeń obowiązków w tym zakresie, stosowane przez nie praktyki pozostawiają wiele do życzenia. W szczególności jest to widoczne przy wyliczaniu wartości powstałej szkody, w konsekwencji czego przedstawiona propozycja wypłaty odszkodowania nie pokrywa rzeczywistej wartości poniesionej szkody.
- Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych – odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń
- Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych – postępowanie likwidacyjne
- Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych – sposób naprawienia szkody
- Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych – zasada pełnej kompensacji szkody
- Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych – podsumowanie
Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych – odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń
Rozpoczynając rozważania w przedmiocie zasad obowiązujących przy likwidacji szkody komunikacyjnej i odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tego tytułu, w pierwszej kolejności należy wyjść od definicji ubezpieczenia OC.
Ubezpieczenie OC jest rodzajem ubezpieczenia majątkowego, w ramach którego ubezpieczony otrzymuje ochronę ubezpieczeniową, dzięki której w razie spełnienia określonych obowiązków podmiot ubezpieczający przejmuje na siebie ekonomiczne skutki szkód wyrządzonych przez ubezpieczającego osobom trzecim.
Jednym z rodzajów ww. ubezpieczenia jest ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, które z uwagi na aktualnie obowiązujące przepisy prawa należy do katalogu ubezpieczeń obowiązkowych.
Zgodnie z art. 4 pkt 1 Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (dalej: „UUO”) – ubezpieczeniem obowiązkowym jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, zwane dalej „ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Kwestia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, co do zasady wynika natomiast z dwóch przepisów.
Zgodnie z treścią pierwszego z nich tj. art. 822 § 1 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej: „KC”) – przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający lub ubezpieczony.
Drugi z ww. przepisów, tj. art. 35 UUO stanowi natomiast, iż – ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest objęta odpowiedzialność cywilna każdej osoby, która kierując pojazdem mechanicznym w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej, wyrządziła szkodę w związku z ruchem tego pojazdu.
Oby dwie przytoczone wyżej normy mają charakter bezwzględnie obowiązujący, w konsekwencji czego podmiot ubezpieczający nie może kształtować ich w sposób odmienny (zawężający).
W kwestii tej wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy precyzując m.in. wytyczne w zakresie likwidacji szkody i wypłaty odszkodowania którymi winien kierować się zakład ubezpieczeń wskazując, iż – zakład ubezpieczeń zobowiązany jest na żądanie poszkodowanego do wypłaty, w ramach odpowiedzialności z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego, odszkodowania obejmującego celowo i ekonomiczne uzasadnione koszty nowych części i materiałów służących do naprawy uszkodzonego pojazdu. Jeżeli ubezpieczyciel wykaże, że prowadzi to do wzrostu wartości pojazdu, odszkodowanie może ulec obniżeniu o kwotę odpowiadająca temu wzrostowi [1].
Wbrew powyższemu stanowisku, praktyki zakładów ubezpieczeń niestety, ale w sposób znaczący odbiegają od ustawowo przyjętych regulacji, w szczególności w przypadku rozumienia pojęcia szkody, jak również prowadzenia postępowań likwidacyjnych.
W przeważającej większości przypadków czynności podejmowane przez zakłady ubezpieczeń na etapie postępowania likwidacyjnego ukierunkowane są na maksymalne ograniczenie swojej odpowiedzialności, co niestety ale przekłada się na wyliczane przez nie wartości szkód i tym samym wartość odszkodowania, która jest mocno zaniżona.
Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych – postępowanie likwidacyjne
W obowiązujących aktualnie przepisach, próżno szukać jednoznaczne definicji postępowania likwidacyjnego.
Niemniej jednak, postępowanie likwidacyjne uznać należy za wielopłaszczyznowy proces w ramach którego zakład ubezpieczeń prowadzi szereg czynności ukierunkowanych na ustalenie przyczyn i okoliczności związanych ze zdarzeniem materializującym powstanie po jego stronie odpowiedzialności odszkodowawczej.
Przeprowadzenie przedmiotowych czynności umożliwia zakładowi ubezpieczeń zajęcie stanowiska w sprawie, i tym samym uznanie swojej odpowiedzialności w całości lub części, bądź też odmowa jej przyjęcia.
Należy wyraźnie podkreślić, że procedura obejmująca czynności likwidacyjne nie jest dowolna, w związku z czym zakład ubezpieczeń nie może kształtować jej wedle własnego uznania.
Ponadto, wszelkie czynności powinny zostać także wykonać w określonym terminie.
Zgodnie z art. 14 ust. 1 UUO – zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie.
Powyższy przepis nakłada więc na zakład ubezpieczeń obowiązek zajęcia stanowiska w terminie 30 dni od dnia zgłoszenia szkody.
W doktrynie i orzecznictwie panuje powszechne przekonanie, że tak krótki termin spełnienia świadczenia podyktowany jest koniecznością szybkiej i efektywnej likwidacji szkody.
Aby mogło jednak dojść do wypłaty odszkodowania, na co zwrócona została uwaga jest wcześniej, w pierwszej kolejności zakład ubezpieczeń musi zająć konkretne stanowisko w sprawie, tj. wskazać czy uznaje swoją odpowiedzialność czy też odmawia jej uznania.
Dopiero później dochodzi do ustalenia wartości szkody i następnie wypłaty odszkodowania.
Wskazany wyżej 30 dniowy termin nie jest jednak terminem sztywnym, albowiem w razie zaistnienia określonych przesłanek może on zostać przedłużony do 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie, chyba że ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania uzależnione jest od toczącego się postępowania karnego lub cywilnego.
Zgodnie z art. 14 ust. 2 UUO – w przypadku gdy wyjaśnienie w terminie, o którym mowa w ust. 1, okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe, odszkodowanie wypłaca się w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, nie później jednak niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie, chyba że ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania zależy od toczącego się postępowania karnego lub cywilnego.
Niezależnie jednak od wyjątku wskazanego w ww. przepisie, w terminie wskazanym w art. 14 ust. 1 UUO, tj. 30 dni od złożenia zawiadomienia o szkodzie, zakład ubezpieczeniowy zobowiązany jest do:
- zawiadomienia na piśmie uprawnionego o przyczynach niemożności zaspokojenia jego roszczenia w całości lub części;
- przedstawienia przypuszczalnego terminu zajęcia ostatecznego stanowiska w sprawie;
- wypłacenia odszkodowania w wartości bezspornej.
Warto w tym miejscu podkreślić, że jakakolwiek wypłata przez zakład ubezpieczeń kwoty tytułem odszkodowania jest równoznaczna z uznaniem swojej odpowiedzialności, a jedyną kwestią sporną pozostaje w takim wypadku wartości przyznanego odszkodowania.
Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych – sposób naprawienia szkody
Sposób w jaki szkoda powinna zostać naprawiona określa art. 363 § 1 KC.
Zgodnie z jego brzmieniem – naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże, gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.
Dyspozycja art. 363 § 1 KC przewiduje dwa alternatywne sposoby naprawienia szkody:
- restytucję naturalną – polegającą na przywróceniu stanu poprzedniego;
- rekompensatę pieniężną – polegającą na zapłacie odpowiedniej kwoty pieniężnej.
Redakcja przedmiotowego przepisu wskazuje, że oby dwie formy naprawienia szkody są równoważne, a celem każdej z nich jest przywrócenie utraconej równowagi majątkowej, która powinna polegać na usunięciu wyrządzonej szkody według założenia, że przywrócony powinien zostać rzeczywisty (naturalny) lub przynajmniej majątkowy stan sprzed wyrządzenia szkody [2].
Wybór sposobu w jaki szkoda zostanie naprawiona należy do katalogu uprawnień poszkodowanego, a podmiot zobowiązany do jej naprawienia nie może narzucać innego sposobu jej naprawienia.
Powyższe uprawnienie nie ma jednak charakteru kategorycznego i doznaje pewnych ograniczeń.
Dotyczy to przede wszystkim niektórych umów ubezpieczeniowych, w których na mocy przepisów szczególnych jedynym dopuszczalnym sposobem naprawienia szkody jest zapłata odszkodowania (np. ubezpieczenie AC i wypłata odszkodowania w razie szkody całkowitej).
Ponadto, na uwadze należy mieć również zdanie drugie ww. artykułu z którego wprost wynika, że w sytuacji w której przywrócenie stanu poprzedniego byłoby niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.
Głównym celem odszkodowania jest funkcja kompensacyjna, w związku z czym ww. odstępstwo ma za zadanie jego racjonalizację oraz zapobiegnięcie sytuacji w której koszty restytucji naturalnej byłyby nadmierne, a konsekwencją wyboru takiego sposobu naprawienia szkody przez poszkodowanego, z jednej strony byłoby pokrzywdzenia dłużnika, z drugiej natomiast wzbogacenie wierzyciela (poszkodowanego).
Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych – zasada pełnej kompensacji szkody
Zasada pełnej kompensacji szkody wynika z treści art. 361 § 2 KC który wskazuje, iż naprawienie szkody obejmuje straty które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Stosownie do treści ww. dyspozycji granicę szkody majątkowej wyznaczają:
- strata (damnum emergens) – rozumiana jako pomniejsze aktywów lub zwiększenie pasywów oraz
- utracone korzyści (lucrum cessans) – obejmujące wartość aktywów które nie weszły do majątku poszkodowanego w skutek zdarzenia wywołującego szkodę.
Przepis art. 361 § 2 KC kreuje jedną z najważniejszych zasad prawa cywilnego, jaką jest wspomniana na wstępie zasada pełnej kompensacji szkody.
Zgodnie z jej treścią, jeżeli nic innego nie wynika z jakiegokolwiek przepisu ustawy lub zawartej pomiędzy stronami umowy, poszkodowany powinien uzyskać naprawienie szkody w pełnej wysokości, obejmującej zarówno poniesione straty, jak również i utracone korzyści.
Zasada ta pełni również funkcję gwarancyjną albowiem z jednej strony zabezpiecza interesy pokrzywdzonego, któremu przysługuje prawo do uzyskania pełnej wartości odszkodowania, z drugiej zaś dba o interesy zobowiązanego, gdyż zapobiega nałożeniu na niego dodatkowych, niczym nieuzasadnionych obowiązków odszkodowawczych, przewyższających rzeczywistą wartość szkody, w konsekwencji spełnienia których mogłoby dojść do bezpodstawnego wzbogacenia poszkodowanego.
Przez pryzmat omawianej zasady, szkodę należy zatem ujmować jako wszelkie uszczerbki pozostające w związku przyczynowym ze zdarzeniem wyrządzającym szkodę.
Z punktu widzenia likwidacji szkody komunikacyjnej z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, jest to o tyle istotne, że zgodnie z bogatym i ugruntowanym stanowiskiem judykatury, oprócz szkody głównej do katalogu wydatków wchodzących w skład należnego odszkodowania, m.in. zaliczają się również:
- celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki poniesione przez poszkodowanego na najem pojazdu zastępczego w okresie przedłużającej się naprawy pojazdu uszkodzonego w wypadku komunikacyjnym;
- koszty tzw. prywatnej opinii (ekspertyzy) rzeczoznawcy, jeżeli jej sporządzenie było niezbędne do efektywnego dochodzenia odszkodowania;
- kwotę podatku od towarów i usług (VAT) w zakresie, w jakim poszkodowany nie może obniżyć podatku od niego należnego;
- równowartość hipotetycznie określonych kosztów przywrócenia pojazdu do stanu poprzedniego.
Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych – podsumowanie
Podsumowując zaprezentowane rozważania należy stwierdzić, iż w przypadku likwidacji szkód komunikacyjnych z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, teoria zdecydowanie nie ma przełożenia na praktykę.
Pomimo podstawowej zasady obowiązującej na gruncie odpowiedzialności odszkodowawczej, jaką jest zasada pełnej kompensacji szkody zakłady ubezpieczeń niestety nie respektują jej, dokonując indywidualnych i często nie znajdujących uzasadnienia w rzeczywistości interpretacji.
Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest to, że przy wycenianiu wartości szkody stosowane są różnego rodzaju zabiegu, mające na celu jej obniżenie, co ma bezpośrednie przełożenie na wartość wypłaconego odszkodowania.
Osoba poszkodowana która nie ma specjalistycznej wiedzy w tym zakresie, niestety ale nie jest w stanie stwierdzić, czy dokonana wycena wartości szkody jest rzetelna i zgodna z rzeczywistością.
Praktyka zakładów ubezpieczeń pokazuje, że stosowane przez nich metody powodują, że wypłacane odszkodowanie w przeważającej większości wypadków jest znacznie zaniżone, co ostatecznie kończy się sporem sądowym, albowiem na etapie przedsądowym nie są one chętne do rewizji uprzednio zaprezentowanego stanowiska.
Dochodząc zatem wypłaty odszkodowania od zakładu ubezpieczeń, za każdym razem należy uważnie przyglądać się procesowi likwidacji szkody, a także dokonać szczegółowej analizy przedstawionej wyceny wartości szkody.
Warto w takim wypadku skorzystać z pomocy zarówno rzeczoznawcy, jak również i profesjonalnego pełnomocnika.
Dzięki wykorzystaniu fachowej wiedzy i doświadczenia, którymi dysponują ww. osoby, stanowisko zakładu ubezpieczeń zostanie skutecznie zakwestionowane, dzięki czemu uzyskane odszkodowanie będzie wyższe, i tym samym spełni swoją funkcję kompensacyjną.
[1] uchwała SN z 12.04.2012 r., III CZP 80/11, opubl. OSNC 2012/10/112.
[2] wyrok SA w Warszawie z 25.08.2022 r., V ACa 95/20, LEX nr 3406064.
Jeżeli przekazane informacje były dla Ciebie pomocne, będę wdzięczny za pozostawienie śladu w postaci polubienia (Facebook/Google) oraz/lub udostępnienia artykułu.
Powyższe, utwierdzi mnie w przekonaniu, że taka działalności z mojej strony jest przydatna i wartościowa, a także skutecznie zmotywuje do dalszego tworzenia tego rodzaju treści.
W razie wystąpienia problemów natury prawnej serdecznie zapraszam do kontaktu – jestem przekonany, że wiedza, doświadczenie i narzędzia którymi dysponuję zagwarantują znalezienie i skutecznego sposobu na jego rozwiązanie.
Z poważaniem,
adw. Kamil Kijowski.
Niniejsza publikacja ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny oraz stanowi prywatny pogląd autora na opisywane zagadnienie, zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym w dniu publikacji. Nie stanowi ona porady prawnej, wykładni prawa, a także jej następstwem nie jest powstanie stosunku zobowiązaniowego na linii klient-adwokat. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody związane z zastosowaniem lub brakiem zastosowania się do informacji wskazanych w publikacji.