Częstym zjawiskiem jest sytuacja w której osoba zobowiązana do świadczeń alimentacyjnych nie wykonuje tego obowiązku. Rodzi to poważne problemy, albowiem osoba uprawniona do nich na skutek tego zachowania zostaje pozbawiona należnych jej środków finansowych potrzebnych do prawidłowej egzystencji i zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb życiowych. Zachowanie to nie pozostaje jednak bezkarne, gdyż traktowane jest jako przestępstwo.
- Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego a odpowiedzialność karna – przestępstwo niealimentacji
- Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego a odpowiedzialność karna – przesłanki przestępstwa niealimentacji
- Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego a odpowiedzialność karna – ściganie przestępstwa niealimentacji
- Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego a odpowiedzialność karna – odpowiedzialność karna za przestępstwo niealimentacji
- Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego a odpowiedzialność karna – podsumowanie
Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego a odpowiedzialność karna – przestępstwo niealiementacji
Zgodnie z treścią art. 209 § 1 Kodeksu karnego (dalej k.k.) „kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku„.
W przypadku narażenia osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, przewidziana kara pozbawienia wolności jest surowsza i wynosi 2 lata.
Penalizacja tego zachowania ma na celu zabezpieczenie materialnych podstaw egzystencji dla osób najbliższych sprawcy oraz tych, których prawa w tym zakresie wynikają z orzeczenia sądowego lub ustawy.
Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego a odpowiedzialność karna – przesłanki przestępstwa niealimentacji
Istotą przestępstwa niealimentacji jest uchylanie się od ciążącego na sprawcy wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości.
Dyspozycja art. 209 § 1 i 1a k.k. odnosi się wyłącznie do obowiązku alimentacyjnego rozumianego w ujęciu wąskim, w którym obowiązek ten traktowany jest jako określona kwotowo wysokość świadczenia alimentacyjnego do którego uiszczania zobowiązany jest sprawca.
Sprawcą przestępstwa niealimentacji może być tylko i wyłącznie osoba, która na mocy orzeczenia sądu, ugody zawartej przed sądem lub innym organem albo umową jest zobowiązana do alimentacji.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem spełnienie przesłanki uchylania się od obowiązku łożenia na utrzymanie osoby uprawnionej ma miejsce wówczas, gdy osoba zobowiązana mając obiektywną możliwość realizacji nałożonego na nią obowiązku, nie czyni tego i jest to wyrazem jej złej woli.
Przestępstwo niealimentacji można popełnić wyłącznie umyślnie, albowiem jest następstwem szczególnego nastawienia sprawcy, który świadomie i celowo nie chce wypełniać nałożonego na niego obowiązku.
Ponadto, aby doszło do popełnienia tego przestępstwa okres uchylania się musi trwać przez pewien określony czas.
Do popełnienia przestępstwa niealimentacji dochodzi gdy łączna wysokość zaległości powstałych w skutek uchylania się od tego obowiązku stanowi równowartość trzech świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej trzy miesiące.
Pierwszy przypadek ma miejsce wówczas, gdy sprawca nie płaci alimentów przez okres co najmniej trzech miesięcy. Co istotne, do spełnienia tej przesłanki dochodzi także w sytuacji, gdy sprawca do prawda reguluje orzeczone alimenty, jednakże w kwocie niższej niż powinien. Wówczas jej spełnienie następuje, gdy suma zaległości stanowi równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych.
Drugi przypadek odnosi się natomiast do trzymiesięcznego okresu opóźnienia w realizacji świadczenia.
Przestępstwo niealimentacji może także przybrać postać typu kwalifikowanego który określony został w art. 209 § 1a k.k.
Typ kwalifikowany zawiera dodatkową przesłankę, którą jest narażenie osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
Pojęcie podstawowych potrzeb życiowych ma charakter ocenny oraz zmienny, przez co zarzucenie sprawcy popełnienia kwalifikowanego typu tego przestępstwa każdorazowo musi być ocenianie przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy.
Należy jednak przyjąć, że pojęcie to odnosi się nie tylko do zabezpieczenia minimum egzystencji w postaci środków przeznaczonych na utrzymanie i wykształcenie dziecka, ale także na stworzeniu mu warunków umożliwiających zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu istotnych dla jego rozwoju i kształtowania osobowości.
Przestępstwo niealimentacji w typie podstawowym jest przestępstwem bezskutkowym. Oznacza to, że już samo uchylanie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego jest zagrożone karą i nie jest konieczne wystąpienie żadnego skutku.
W przypadku typu kwalifikowanego do penalizacji tego zachowania może dojść tylko i wyłącznie gdy skutkiem przestępstwa jest narażenie osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia jej podstawowych potrzeb życiowych.
Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego a odpowiedzialność karna – ściganie przestępstwa niealimentacji
Co do zasady, przestępstwo niealimentacji zarówno w typie podstawowym jak i kwalifikowanym ścigane jest na wniosek.
Zgodnie z treścią art. 209 § 2 k.k. podmiotami uprawnionymi do złożenia wniosku w tym zakresie są:
- pokrzywdzony (w przypadku osoby małoletniej lub ubezwłasnowolnionej działający przez przedstawiciela ustawowego);
- organ pomocy społecznej;
- organ podejmujący działania wobec dłużnika alimentacyjnego.
Artykuł 209 § 3 k.k. przewiduje jednak, że gdy pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne lub świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, przestępstwo to ścigane jest z urzędu.
Odnośnie w/w dyspozycji szczególnego znaczenia nabiera w tym wypadku otrzymywanie środków z Funduszu Alimentacyjnego, którego podstawą działania jest udzialanie pomocy osobom uprawnionym do otrzymywania alimentów, którzy z uwagi na bezskuteczność egzekucji nie mogą ich uzyskać od osoby zobowiązanej.
W powyższym przypadku przestępstwo to na zasadzie art. 209 § 3 k.k. ścigane jest z urzędu.
Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego a odpowiedzialność karna – odpowiedzialność karna za przestępstwo niealimentacji
Przestępstwo niealimentacji w typie podstawowym zagrożone jest karą:
- grzywny;
- ograniczenia wolności;
- pozbawienia wolności do roku.
Typ kwalifikowany zagrożony jest tymi samymi karami, z tą jednak różnicą, że wymiar kary pozbawienia wolności został zwiększony do lat dwóch.
Obok kary może zostać orzeczony środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji, gdy orzeczona kara pozbawienia wolności została warunkowo zawieszona na okres próby. Brak uiszczenia zaległych alimentów w tym okresie będzie równoznaczny z niewypełnieniem nałożonego obowiązku i w konsekwencji podjęciem przez sąd postępowania na nowo celem rozważenia zmiany orzeczonej kary na karę bezwzględnego pozbawienia wolności.
Uznając sprawcę za winnego popełnienia przestępstwa niealimentacji sąd może także zwrócić się do sądu rodzinnego w celu orzeczenia o pozbawieniu lub ograniczeniu sprawcy praw rodzicielskich
Przepisy Kodeksu karnego w przypadku tego rodzaju czynu zabronionego, przewidują jednak pewne wyjątki w zakresie wymierzania sankcji karnej.
Przepis artykuł 209 § 4 k.k. ustanawia tzw. klauzulą niekaralności zgodnie z którą, sprawca przestępstwa niealimentacji w typie podstawowym który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty, nie podlega karze.
Natomiast dyspozycja art. 209 § 5 k.k. przewiduje obligatoryjne odstąpienie przez sąd od wymierzenia kary za przestępstwo niealimentacji w typie kwalifikowanym, jeżeli sprawca uiścił w całości zaległe alimenty przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.
Wskazane wyżej przepisy są swego rodzaju kołem ratunkowym dla sprawcy, który pomimo popełnienia zarzucanego mu czynu może uniknąć odpowiedzialności karnej, pod warunkiem że ureguluje w całości zaległe alimenty.
Rozwiązanie to umożliwia osiągnięcie podstawowego celu obowiązku alimentacyjnego, jakim jest materialne zabezpieczenie osoby uprawnionej.
Zaznaczyć także należy, że przestępstwo niealimentacji odnosi się do określonego przedziału czasowego. Oznacza to, że prawomocne skazanie za ten czyn nie powoduje niemożności późniejszego skazania za kolejne tego rodzaju przestępstwo, albowiem okres nieobjęty pierwszym prawomocnym skazaniem stanowi okres w którym sprawca dalej uchylający się od nałożonego na niego obowiązku, popełnia nowe przestępstwo.
Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego a odpowiedzialność karna – podsumowanie
Podsumowując zaprezentowane rozważania wskazać należy, że uchylanie się od wykonania orzeczonego obowiązku alimentacyjnego stanowi przestępstwo.
W typie podstawowym istotą tego przestępstwa jest sam fakt nie wykonania nałożonego obowiązku skutkującego powstaniem zaległości.
W przypadku typu kwalifikowanego, koniecznym jest udowodnienie, że nie wykonanie nałożonego obowiązku alimentacyjnego doprowadziło do narażenia osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
Przestępstwo niealimentacji jest przestępstwem ściganym na wniosek, jednakże gdy osobie uprawnionej do alimentów przysługują odpowiednie świadczenia, wówczas ścigane jest ono z urzędu.
Złożenie wniosku o ściganie sprawcy przestępstwa niealimentacji może stanowić skuteczne narzędzie przymuszające go do wykonania nałożonego na niego obowiązku w przypadku bezskuteczności egzekucji, bowiem przepisy dopuszczają możliwość uniknięcia poniesienia odpowiedzialności karnej, jednakże pod warunkiem uregulowania powstałych zaległości w całości.
Należy mieć jednak na uwadze, że rozpoznawanie sprawy o przestępstwo niealimentacji wymaga wnikliwej i dokładnej analizy wszystkich okoliczności faktycznych. Może się bowiem okazać, że nie uiszczanie alimentów nie zawsze będzie wynikiem celowego i złośliwego zachowania, a następstwem obiektywnych przyczyn uniemożliwiających prawidłowe wywiązanie się z tego obowiązku.
Jeżeli przekazane informacje były dla Ciebie pomocne, będę wdzięczny za pozostawienie śladu w postaci polubienia (Facebook/Google) oraz/lub udostępnienia artykułu.
Powyższe, utwierdzi mnie w przekonaniu, że taka działalności z mojej strony jest przydatna i wartościowa, a także skutecznie zmotywuje do dalszego tworzenia tego rodzaju treści.
W razie wystąpienia problemów natury prawnej serdecznie zapraszam do kontaktu – jestem przekonany, że wiedza, doświadczenie i narzędzia którymi dysponuję zagwarantują znalezienie satysfakcjonującego i skutecznego sposobu na jego rozwiązanie.
Z poważaniem,
adw. Kamil Kijowski.
Niniejsza publikacja ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny oraz stanowi prywatny pogląd autora na opisywane zagadnienie, zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym w dniu publikacji. Nie stanowi ona porady prawnej, wykładni prawa, a także jej następstwem nie jest powstanie stosunku zobowiązaniowego na linii klient-adwokat. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody związane z zastosowaniem lub brakiem zastosowania się do informacji wskazanych w publikacji.