Powszechnie panuje przekonanie, że jeżeli ktoś nie został powołany do spadku, to został wydziedziczony. Postrzeganie to jest błędne, albowiem wydziedziczenie jest szczególnym rodzajem instytucji przewidzianej przepisami prawa spadkowego niosącej dla osoby wydziedziczonej daleko idące negatywne konsekwencje.
- Wydziedziczenie – czym jest wydziedziczenie?
- Wydziedziczenie – przesłanki wydziedziczenia
- Wydziedziczenie – skuteczność wydziedziczenia
- Wydziedziczenie – podsumowanie
Wydziedziczenie – czym jest wydziedziczenie?
Wydziedziczenie jest rozrządzeniem testamentowym, na mocy którego spadkodawca wyrażając swoją wolę wyklucza konkretnego spadkobiercę od dziedziczenia, pozbawiając go tym samym określonych korzyści jakie by mu przysługiwały ze spadku.
Wydziedziczenie bardzo często mylone jest z instytucją tzw. „testamentu negatywnego„.
Istotą „testamentu negatywnego” jest wyłączenie danej osoby, należącej do kręgu spadkobierców ustawowych, od dziedziczenia ustawowego. Skutkiem takiego wyłączenia, nie jest jednak pozbawienie tej osoby prawa do zachowku.
W przeciwieństwie do „testamentu negatywnego„, najpoważniejszą konsekwencją wydziedziczenia spadkobiercy jest pozbawienie go prawa do zachowku, albowiem osoba wydziedziczona traktowana jest tak, jakby nie dożyła chwili otwarcia spadku.
Wydziedziczenie powoduje zatem daleko bardziej idące negatywne konsekwencje, niż „testament negatywny„.
W doktrynie instytucja wydziedziczenia traktowana jest jako prywatna sankcja za naganne zachowanie wydziedziczonego, albowiem pozbawia go zarówno określonej korzyści majątkowej (sfera materialna), jak również i piętnuje jego czyny na skutek ujawnienia przyczyny wydziedziczenia (sfera niematerialna).
Wydziedziczenie – przesłanki wydziedziczenia
Instytucja wydziedziczenia uregulowana została w art. 1008 Kodeksu cywilnego (dalej KC), zgodnie z treścią którego:
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Treść art. 1008 KC wymienia zatem w sposób enumeratywny przyczyny uzasadniające wydziedziczenie, tak więc jakakolwiek wykładnia rozszerzająca jest w tym wypadku niedopuszczalna.
Aby mogło zatem dojść do skutecznego wydziedziczenia, konieczne jest wystąpienie jednej z przesłanek wymienionych w powyższym artykule.
Wydziedziczenie – skuteczność wydziedziczenia
Wydziedziczenie jako instytucja prawa spadkowego której następstwem jest utrata prawa do zachowku przez osobę wydziedziczoną, dla swojej ważności wymaga spełnienia określonych przesłanek.
W pierwszej kolejności aby wydziedziczenie było skuteczne musi ono zostać wyrażone w ważnym testamencie.
Nieważność testamentu jest równoznaczna z nieważnością wydziedziczenia.
Kwestia zasad prawidłowego sporządzenia testamentu została już opisane w oddzielnym wpisie, w związku z czym zapraszam do zapoznania się z jego treścią.
Jak napisać testament, aby był ważny?
Wydziedziczenie może nastąpić tylko i wyłącznie w oparciu o przesłanki wymienione w art. 1008 KC. Wymieniony tam katalog ma charakter zamknięty co oznacza, że wydziedziczenie z innego powodu nie będzie ważne.
Rozrządzenie o wydziedziczeniu musi także zawierać odpowiednią treść. Wola testatora winna być w tym wypadku precyzyjnie określona, tj.:
- zawierać oświadczenie o wydziedziczeniu;
- wskazywać konkretną osobę która podlega wydziedziczeniu.
Najistotniejszym elementem oświadczenia o wydziedziczeniu jest to aby z jego treści, jednoznacznie i bez jakichkolwiek wątpliwości wynikało, że wolą testatora jest wydziedziczenie konkretnej osoby.
Kolejnym istotnym elementem z punktu widzenia ważności wydziedziczenia, jest wskazanie jego powodu.
Nie musi być on literalnie przepisany z dyspozycji art. 1008 KC, aczkolwiek koniecznym jest, aby w drodze wykładni możliwym było ustalenie, która z przyczyn uzasadniających wydziedziczenie w tym konkretnym przypadku zmaterializowała się.
Przyczyna wydziedziczenia musi także powstać przed aktem wydziedziczenia oraz musi być ona uzasadniona, tj. powstać w rzeczywistości.
Wydziedziczenie nie może być także uczynione pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu, a także spadkodawca nie może przebaczyć osobie wydziedziczonej.
Wydziedziczenie – podsumowanie
Podsumowując zaprezentowane rozważania, instytucję wydziedziczenia z uwagi na jej negatywne konsekwencje dla osoby wydziedziczonej, zaliczyć należy do katalogu szczególnych instytucji prawa spadkowego.
Z uwagi na powyższe, dla swojej ważności wymaga ona spełnienia określonych przesłanek.
Wydziedziczenie jako rozrządzenie testamentowe może być wyrażone wyłącznie w ważnym testamencie.
Podstawą wydziedziczenia może być tylko enumeratywnie wymieniony w Kodeksie cywilnym katalog przesłanek, który jest zamknięty.
Wydziedziczenie musi także w swojej treści jednoznacznie wyrażać wolę testatora oraz wskazywać osobę która podlega wydziedziczeniu.
Szczególnego podkreślenia wymaga również fakt, iż instytucja wydziedziczenia nie jest tożsama z instytucją „testamentu negatywnego„, albowiem istotą wydziedziczenia jest pozbawienie osoby uprawnionej prawa do zachowku, co nie następuje w przypadku sporządzenia „testamentu negatywnego„.
Podejmując zatem decyzję o wydziedziczeniu konkretnej osoby, należy przed jego dokonaniem przedsięwziąć wszelkie niezbędne kroki, aby złożone oświadczenie o wydziedziczeniu było ważne w świetle prawa i nie mogło zostać skutecznie zakwestionowane przez osobę wydziedziczoną.
Jeżeli przekazane informacje były dla Ciebie pomocne, będę wdzięczny za pozostawienie śladu w postaci polubienia (Facebook/Google) oraz/lub udostępnienia artykułu.
Powyższe, utwierdzi mnie w przekonaniu, że taka działalności z mojej strony jest przydatna i wartościowa, a także skutecznie zmotywuje do dalszego tworzenia tego rodzaju treści.
W razie wystąpienia problemów natury prawnej serdecznie zapraszam do kontaktu – jestem przekonany, że wiedza, doświadczenie i narzędzia którymi dysponuję zagwarantują znalezienie satysfakcjonującego i skutecznego sposobu na jego rozwiązanie.
Z poważaniem,
adw. Kamil Kijowski.
Niniejsza publikacja ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny oraz stanowi prywatny pogląd autora na opisywane zagadnienie, zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym w dniu publikacji. Nie stanowi ona porady prawnej, wykładni prawa, a także jej następstwem nie jest powstanie stosunku zobowiązaniowego na linii klient-adwokat. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody związane z zastosowaniem lub brakiem zastosowania się do informacji wskazanych w publikacji.