Niezależnie od tego czy orzeczoną karą jest kara grzywny, czy też kara ograniczenia wolności obowiązkiem osoby skazanej jest jej wykonanie. Zdarzają się jednak przypadki w których osoba skazana uchyla się od wykonania nałożonych na nią obowiązków. Zachowanie takie nie pozostaje jednak bez reakcji wymiaru sprawiedliwości, albowiem obowiązujące przepisy prawa umożliwiają orzeczenie przez sąd zastępczej kary pozbawienia wolności.
- Zastępcza kara pozbawienia wolności – instytucja zastępczej kary pozbawienia wolności
- Zastępcza kara pozbawienia wolności – orzeczenie zastępczej kary pozbawienia wolności w razie nieuiszczenia grzywny
- Zastępcza kara pozbawienia wolności – orzeczenie zastępczej kary pozbawienia wolności w razie uchylania się od wykonywania kary ograniczenia wolności
- Zastępcza kara pozbawienia wolności – podsumowanie
Zastępcza kara pozbawienia wolności – instytucja zastępczej kary pozbawienia wolności
Instytucja zastępczej kary pozbawienia wolności została uregulowana w Ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (dalej: KKW).
Stanowi ona zastępcza formę wykonania kary grzywny lub kary ograniczenia wolności w sytuacji w której osoba skazana dobrowolnie nie uiszcza orzeczonej kary grzywny lub też świadomie i celowo uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności.
W doktrynie panuje powszechne przekonanie, że zasadniczym celem zastępczej kary pozbawienia wolności jest zastąpienie kary pierwotnej.
Jej zastosowanie z jednej strony daje gwarancję, że sprawca poniesie konsekwencje swojego czynu, z drugiej natomiast neutralizuje ujemne skutki niepowodzenia w realizacji kary pierwotnej, zapobiegając tym samym sytuacji w której osoba skazana na skutek nie wykonania nałożonych na nią obowiązków pozostaje „bezkarna„.
Zastępcza kara pozbawienia wolności jest zatem substytutem pierwotnie orzeczonej kary, dzięki której osoba skazana nie uniknie dolegliwości związanej z wydaniem wyroku skazującego, pomimo prezentowanej przez nią postawy.
Celem zastępczej kary pozbawienia wolności jest również wywarcie presji na osobę skazaną, aby skłonić ją do dobrowolnego uiszczenia grzywny lub wykonania nałożonych na nią obowiązków w związku z orzeczeniem kary ograniczenia wolności.
Zastępcza kara pozbawienia wolności – orzeczenie zastępczej kary pozbawienia wolności w razie nieuiszczenia grzywny
Możliwość orzeczenia zastępczej kary pozbawienia wolności w razie nieuiszczenia grzywny została uregulowana w art. 46 KKW.
Zgodnie z §1 w/w artykułu – jeżeli egzekucja grzywny okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności, gdy skazany oświadczy, że nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej zmienionej na podstawie art. 45 albo uchyla się od jej wykonania lub zmiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa lub niecelowa.
Biorąc pod uwagę treść dyspozycji art. 46 § 1 KKW szczególną uwagę należy zwrócić na sformułowanie „sąd zarządza„.
Jego brzmienie jednoznacznie wskazuje na to, że w obecnym stanie prawnym orzeczenie zastępczej kary pozbawienia wolności w razie spełnienia wszystkich przesłanek – jest obligatoryjne.
Sąd nie ma zatem możliwości orzeczenia zastępczej kary pozbawienia wolności, tylko jest zobowiązany do jej orzeczenia.
Podstawową przesłanką orzeczenia zastępczej kary pozbawienia wolności jest brak wykonania kary grzywny w formie podstawowej (dobrowolne uiszczenie przez osobę skazaną).
Sam brak wykonania kary grzywny nie jest jednak jeszcze wystarczający do orzeczenia kary zastępczej.
Jak wskazane zostało już wyżej, aby zastępcza kara pozbawienia wolności mogła zostać orzeczona muszą zostać spełnione przesłanki wymienione w art. 46 § 1 KKW, do których zaliczają się:
- bezskuteczność egzekucji lub gdy z okoliczności sprawy wynika, że egzekucja byłaby bezskuteczna;
- brak wyrażenia zgody przez osobę skazaną na podjęcie pracy społecznie użytecznej zamienionej na podstawie art. 45 KKW albo uchylanie się od jej wykonania;
- względnie – niemożliwość lub niecelowość zamiany grzywny na pracę społecznie użyteczną.
Obowiązek orzeczenia zastępczej kary pozbawienia wolności powstaje zatem, gdy w wyniku negatywnej oceny sąd dojdzie do przekonania, że ściągnięcie grzywy w drodze egzekucji jest niemożliwe lub też z okoliczności sprawy wynika, że wykonanie grzywny w formie pracy społecznie użytecznej jest niemożliwe lub niecelowe.
Orzeczenie zastępczej kary pozbawienia wolności stanowi jednak ostateczność.
Zgodnie z poglądami judykatury – dopóki istnieje realna szansa uiszczenia lub wyegzekwowania grzywny, także w formie odroczenia jej ściągnięcia lub rozłożenia na raty, dopóty sąd nie powinien orzekać wykonania kary zastępczej pozbawienia wolności [1].
Głównym celem instytucji zastępczej kary pozbawienia wolności w przypadku nieuiszczenia grzywny jest zmuszenie osoby skazanej do jej dobrowolnego uiszczenia.
Przepisy Kodeksu karnego wykonawczego dają jednak osobie skazanej możliwość uniknięcia odbycia zastępczej kary pozbawienia wolności.
Zgodnie z treścią art. 47 § 2 KKW – od zastępczej kary pozbawienia wolności lub wykonania pracy o której mowa w art. 45 § 1 skazany może się w każdym czasie zwolnić poprzez złożenie kwoty pieniężnej przypadające jeszcze do uiszczenia tytułem grzywny.
Zastępcza kara pozbawienia wolności – orzeczenie zastępczej kary pozbawienia wolności w razie uchylania się do wykonywania kary ograniczenia wolności
Orzeczenie zastępczej kary pozbawienia wolności możliwe jest także w sytuacji w której osoba skazana uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności.
Zgodnie z treścią art. 65 § 1 KKW – jeżeli skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności, sąd zarządza (…) wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności.
Podobnie jak w przypadku art. 45 § 1 KKW, tak również i tutaj, orzeczenie zastępczej kary pozbawienia wolności przez sąd ma charakter obligatoryjny.
Różnica pomiędzy dyspozycją art. 45 § 1 KKW a art. 65 § 1 KKW polega jednak na tym, że pierwsza z nich zawiera precyzyjne wskazanie przesłanek których spełnienie jest konieczne do orzeczenia zastępczej kary pozbawienia wolności, natomiast druga mówi jedynie o „uchylaniu się od odbywania kary ograniczenia wolności„.
Redakcja art. 65 § 1 KKW sprawia, że orzeczenie zastępczej kary pozbawienia wolności oparte na tym przepisie uzależnione jest swobodnej oceny sądu, który analizując konkretny przypadek ustala czy zachowanie osoby skazanej spełnia przesłankę uchylania się od odbywania kary ograniczenia wolności, czy też nie.
Z uwagi na to, że przesłanka „uchylania się od odbywania kary” nie została w Kodeksie jasno sprecyzowania, w doktrynie przyjmuje się, że do jej spełnienia dochodzi wówczas gdy – osoba skazana mając świadomość ciążących na niej obowiązków, stanowiących element kary ograniczenia wolności, jak również konsekwencji ich niewykonania oraz mając obiektywnie istniejące możliwości, przy braku jakichkolwiek przeszkód, niewykonała w całości lub w części któregokolwiek z nich.
Dodatkowo, cechą „uchylania się” w rozumieniu przesłanki przewidzianej w art. 65 § 1 KKW jest również negatywny stosunek psychiczny osoby skazanej do ciążącego na niej obowiązku.
Uchylanie się od odbywania kary ograniczenia wolności może dotyczyć zarówno niewypełnienia jednego z nałożonych na osobę skazaną obowiązków, jak również i jednoczesnego niewykonywania kilku z nich.
Ustalenie, że osoba skazana narusza ciążące na niej obowiązki nie stanowi jednak automatycznego upoważnienia sądu do orzeczenia zastępczej kary pozbawienia wolności.
Z uwagi na brak precyzyjnego określenia przesłanki „uchylania się„, przed wydaniem rozstrzygnięcia sąd każdorazowo jest zobowiązany do szczegółowego zbadania okoliczności faktycznych sprawy, w szczególności ustalenia dlaczego osoba skazana dopuściła się takiego zachowania i co jest tego przyczyną.
Dopiero pozytywne ustalenie, że zachowanie osoby skazanej odznacza się pełną świadomością, jest celowe i wynika z jej złej woli, a nie z innych obiektywnych przyczyn lub nawet przez nią zawinionych, stanowi podstawę do orzeczenia zastępczej kary pozbawienia wolności.
Przepisy Kodeksu karnego wykonawczego również i w tym przypadku dają osobie skazanej możliwość uniknięcie odbywania zastępczej kary pozbawienia wolności.
Zgodnie z treścią art. 65a § 1 KKW – sąd może w każdym czasie wstrzymać wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności w wypadku, gdy skazany oświadczy na piśmie, że podejmie odbywanie kary ograniczenia wolności i podda się rygorom z nią związanym; wstrzymanie następuje do czasu wykonania orzeczonej kary ograniczenia wolności.
Wyraźnego podkreślenia wymaga jednak fakt, że dyspozycja art. 65a § 1 KKW daję sądowi możliwości, a nie obowiązek wstrzymania wykonania orzeczonej kary zastępczej.
Oznacza to, że decyzja w tym zakresie jest pozostawiona swobodnemu uznaniu sędziowskiemu, który dokonując oceny dotychczasowego postępowania osoby skazanej i innych okoliczności związanych ze sprawą, jest w stanie stwierdzić, że złożone przez osobę skazana oświadczenie daje rękojmie realnego wykonania przez nią pierwotnie nałożonych obowiązków.
Oświadczenie o którym mowa w art. 65a § 1 KKW musi mieć formę pisemną, a jego adresatem musi być sąd.
Pozytywna ocena złożonego przez osobę skazaną oświadczenia sprawia, że sąd powinien wstrzymać wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności.
Wstrzymanie to ma jednak charakter temporalny, tj. następuje do czasu wykonania orzeczonej kary ograniczenia wolności, jak również warunkowy – w razie ponownego uchylania się przez osobę skazaną od odbywania kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie kary zastępczej.
Należy również wskazać, że skorzystanie przez osobę skazaną z dobrodziejstwa art. 65a § 1 KKW i ponowne uchylanie się przez nią od nałożonych na nią obowiązków ma wyjątkowo dolegliwe konsekwencje, albowiem niedopuszczalne jest ponowne wstrzymanie wykonania tej samej zastępczej kary pozbawienia wolności.
Zastępcza kara pozbawienia wolności – podsumowanie
Podsumowując zaprezentowane rozważania należy stwierdzić, że uchylanie się od wykonania orzeczonej kary grzywny lub kary ograniczenia wolności może prowadzić do poniesienia przez osobę skazaną daleko idących negatywnych konsekwencji.
Orzeczona kara stanowi reakcję na popełnione przestępstwo, a jej celem jest doprowadzenie do poniesienia przez sprawcę czynu zabronionego osobistej dolegliwości polegającej na ingerencji w sferę podstawowych praw i obowiązków.
Niezależnie od rodzaju orzeczonej kary, obowiązkiem osoby skazanej jest jej wykonanie.
Postawa osoby skazanej która odmawia dobrowolnego uiszczenia kary grzywny lub też uchyla się od wykonania orzeczonej kary ograniczenia wolności, nie pozostaje bez reakcji wymiaru sprawiedliwości, który posiada stosowne środki przymuszające do jej wykonania.
Jednym z takich środków, jest możliwość orzeczenia przez sąd zastępczej kary pozbawienia wolności.
Należy jednak wskazać, że instytucja ta ma charakter szczególny i ostateczny, a jej zastosowanie możliwe jest dopiero po wykorzystaniu wszystkich dostępnych środków zmierzających do dobrowolnego wykonania przez osobę skazaną orzeczonej kary.
W sytuacji jednak, gdy pomimo ich wykorzystania, w dalszym ciągu pierwotnie orzeczona kara nie zostaje wykonana, zastosowanie przez sąd instytucji zastępczej kary pozbawienia wolności ma na celu zagwarantowanie, że osoba skazana nie uniknie poniesienia konsekwencji popełnionego przez nią czynu.
[1] zob. postanowienie SA w Lublinie z 17.01.2001 r., II AKz 478/00, LEX nr 49081.
Jeżeli przekazane informacje były dla Ciebie pomocne, będę wdzięczny za pozostawienie śladu w postaci polubienia (Facebook/Google) oraz/lub udostępnienia artykułu.
Powyższe, utwierdzi mnie w przekonaniu, że taka działalności z mojej strony jest przydatna i wartościowa, a także skutecznie zmotywuje do dalszego tworzenia tego rodzaju treści.
W razie wystąpienia problemów natury prawnej serdecznie zapraszam do kontaktu – jestem przekonany, że wiedza, doświadczenie i narzędzia którymi dysponuję zagwarantują znalezienie satysfakcjonującego i skutecznego sposobu na jego rozwiązanie.
Z poważaniem,
adw. Kamil Kijowski.
Niniejsza publikacja ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny oraz stanowi prywatny pogląd autora na opisywane zagadnienie, zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym w dniu publikacji. Nie stanowi ona porady prawnej, wykładni prawa, a także jej następstwem nie jest powstanie stosunku zobowiązaniowego na linii klient-adwokat. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody związane z zastosowaniem lub brakiem zastosowania się do informacji wskazanych w publikacji.